O Titanicu słyszeli wszyscy. Katastrofa sterowca Hindenburg również odbiła się szerokim echem. W XXI w. w naszej pamięci szczególnie zapisała się oczywiście katastrofa smoleńska. Natomiast o tym, co przydarzyło się brytyjskiemu sterowcowi R-101, mówi i pisze się chyba zdecydowanie rzadziej. Wielka tragedia rozegrała się 5 października 1930 r. w północnej Francji. W. Kalicki tak o niej pisze:

Stewardzi uwijają się żywo pomiędzy 20 ciasno ustawionymi mahoniowymi stolikami. Minęła już 1.00 w nocy. Wytworna kolacja w pięknej, przeszklonej sali jadalnej brytyjskiego sterowca R 101 już dawno się skończyła, ale 40 pasażerów od 3 godzin raczy się tu wyśmienitymi drinkami. Jest po temu znakomita okazja – ten lot R 101 otworzy przecież nowy rozdział w historii komunikacji powietrznej!

W roku 1926 brytyjskie Ministerstwo Lotnictwa zdecydowało się rzucić rękawicę niemieckiemu przemysłowi lotniczemu, od lat z powodzeniem konstruującemu wielkie sterowce, i zbudować sterowiec największy na świecie, z którym niemieckie konstrukcje nie byłyby w stanie konkurować. Imperial Airship Scheme (Królewski Plan Lotniczy) z roku 1924 przewidywał zbudowanie sterowca zdolnego pomieścić 200 plutonów wojska, czyli ponad 2 tys. żołnierzy, albo 5 samolotów myśliwskich. W tej drugiej wersji brytyjski gigant byłby pierwszym na świecie latającym lotniskowcem. Brytyjskie imperium potrzebowało takiego środka transportu przede wszystkim do zapewnienia sprawnej komunikacji z rozrzuconymi po całym globie państwami imperium.

Prace projektowe nad 2 prototypami rozpoczęto w roku 1926. Pierwszy z gigantów, oznaczony jako R 100, zbudowany został w Airship Guarantee Company w Howden, Yorkshire. Drugi, R 101, zbudowały Royal Airship Workshops (Królewskie Warsztaty Lotnicze) w Cardington, w hrabstwie Bedfordshire. Prace nad R 101 ukończono dokładnie przed rokiem, ale sterowiec ten nie spełnił oczekiwań konstruktorów. Przede wszystkim miał znacząco mniejszą nośność niż zakładana przez budowniczych. Ostatecznie sterowiec przecięto na pół i wmontowano dodatkowy zbiornik na gaz nośny – wodór. W ten sposób napędzany 5 silnikami benzynowymi wielkiej mocy gigant osiągnął niesamowitą długość 250 m, zachowując jednak imponującą prędkość maksymalną 113 km/h.

Ogromnie kosztowny statek powietrzny, którego szkielet wykonany jest z drogiego aluminium, a powłoki zbudowano z najwyższej jakości klejonego i impregnowanego jedwabiu, brytyjskie Ministerstwo Lotnictwa postanowiło eksploatować także komercyjnie. W tym celu w gondoli sterowca, ale częściowo także w jego wnętrzu, zbudowano dla podróżnych luksusowe 1- i 2-osobowe kabiny z łazienkami, przepiękną jadalnię i palarnię tytoniu. Wielką gondolę konstruktorzy otoczyli przeszklonymi tarasami spacerowymi. W pokładowej kuchni zatrudniono najlepszych londyńskich kucharzy; obsługa na pokładzie największego sterowca świata jest równie znakomita jak w luksusowych hotelach.

Prace konstrukcyjne i wyposażeniowe skończono w pośpiechu zaledwie 2 tygodnie temu. Ministerstwo za wszelką cenę chciało, by właśnie sterowcem gigantem udał się w planowaną od dawna oficjalną podróż do Indii imperialny minister lotnictwa lord Thomson.

Lot R 101 zaczął się w atmosferze zagrożenia. Przed 2 dniami na Poczcie Głównej w Londynie eksplodowała przesyłka, która, jak błyskawicznie ustalił Scotland Yard, miała polecieć do Indii na pokładzie sterowca. Brytyjskie władze spodziewają się prób zamachu na sterowiec w samych Indiach. Wicekról Indii alarmował nawet Ministerstwo Lotnictwa, że nie jest w stanie zapewnić powietrznemu statkowi bezpieczeństwa. Dlatego też Londyn wyekspediował do Indii dodatkowe oddziały służby lotniczej, by strzegły R 101 na ziemi, a cały pobyt sterowca w Indiach zredukowano do 4 dni.

Przed 5 dniami R 101 wystartował o 16.30 z Cardington w pierwszy lot próbny po modernizacji. Najpierw wziął kurs na Londyn, potem wzdłuż Tamizy poleciał nad Morze Północne, nad którym krążył przez całą noc. Test pozostawił niepokojące znaki zapytania. Pogoda była idealna, zatem lot nie wyjaśnił niczego w kwestii sprawności sterowca w trudnych warunkach atmosferycznych. Na dobitkę uszkodzeniu uległa chłodnica prawego przedniego silnika, więc R 101 nie przeszedł testu lotu z maksymalną mocą silników.

Mimo to w jadalni sterowca panuje wyśmienity nastrój. Pasażerowie, w znakomitej większości oficjele Ministerstwa Lotnictwa i Ministerstwa Kolonii, z ministrem lotnictwa lordem Thomsonem i szefem lotnictwa cywilnego sir Seftonem Branckerem na czele, wesoło bankietują i nie zwracają uwagi, że po starcie, który nastąpił w Londynie w bardzo trudnych warunkach atmosferycznych, pogoda z każdą godziną lotu się pogarsza.

Po 1.30 bankiet się kończy, pasażerowie z wolna rozchodzą się do kabin. Sterowiec przeleciał już nad kanałem La Manche, nad Rouen i wziął kurs na Bordeaux. O 1.50 radiotelegrafista nadaje do Londynu depeszę: „W chwili obecnej po doskonałej kolacji i dobrych cygarach pasażerowie udają się na spoczynek”.

Sterowiec zbliża się do pasma wysokich wzgórz w rejonie miasta Beauvais. Szaleje burza, pioruny rozjaśniają ciemności nocy. Siedzący za sterami naczelny mechanik sterowca inż. Leach ma kłopoty z silnikami. Ich moc słabnie, w końcu jeden z nich odmawia posłuszeństwa.

Sieczony ulewą, targany wiatrem sterowiec zniża lot, nad Beauvais nadlatuje na wysokości co najwyżej kilometra. Buczenie motorów wywabia z domów sporo mieszkańców. Nagle dostrzegają płomienie na poszyciu olbrzyma. Zaraz potem rozlega się potężny wybuch. Na wieś Allonne spada jeden z silników.

Ogarnięty ogniem R 101 zniża systematycznie lot. Inż. Leach widzi zbliżającą się szybko ziemię i usiłuje poderwać olbrzyma, ale płonący R 101 nie reaguje na ruchy sterów wysokości. Majestatycznie płynie w stronę wysokiego wzgórza i o 2.10 uderza w jego zbocze.

Potężna eksplozja wodoru w uszkodzonych zbiornikach rozrywa wielki zbiornik wody, która zalewa kabinę sterowniczą R 101. Woda działa niczym płaszcz ochronny izolujący pozostających na służbie członków załogi od płomieni. 5 mechaników pokładowych wybuch wyrzuca przez rozbite szyby na ziemię, 3 kolejnych wyskakuje w ostatniej chwili i odciąga na bok ciężko rannych mechaników pokładowych, inżynierów Radcliffe’a, Savory’ego i Cooka.

Uratowani natychmiast wracają do płonącego olbrzyma, jednak nawet nie mają szans zbliżyć się do morza płomieni, w jakie zamienił się sterowiec. Po kwadransie nadbiegają przerażeni mieszkańcy Beauvois, ale nie mogą pomóc. Wyrwani z łóżek pasażerowie w piżamach miotają się po wąskim korytarzu zewsząd otoczonym ogniem. W płomieniach ginie 46 pasażerów i członków załogi.

Po południu w szpitalu umiera inż. Radcliffe. Wrak sterowca dopala się przez wiele godzin.

To koniec brytyjskiej rywalizacji w budowie sterowców z Niemcami, koniec snu o powietrznych gigantach, większych i bardziej luksusowych niż największe morskie transatlantyki.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.

Powstanie Warszawskie miało trwać kilka dni. Tymczasem trwało od 1 sierpnia do 2 października 1944 roku. W tym dniu w Ożarowie Mazowieckim podpisano kapitulację powstania. Oto przebieg wydarzeń w ujęciu W. Kalickiego:

Tuż po północy Niemcy rozpoczynają huraganowy ostrzał ostatniej broniącej się jeszcze dzielnicy Warszawy – Śródmieścia. W kwaterze głównej dowodzącego siłami powstańczymi gen. Antoniego Chruściela „Montera” przy ul. Złotej meldują się szef Oddziału II (wywiadu) Komendy Głównej AK płk Kazimierz Iranek-Osmecki „Heller”, ppłk Zygmunt Dobrowolski „Zyndram”, ppłk Franciszek Herman „Bogusławski” i por. Alfred Korczyński „Sas”. Przy akompaniamencie eksplozji pocisków najcięższej artylerii przez całą noc opracowują tekst umowy kapitulacyjnej powstania. Nad ranem sprawdza go pod względem prawnym por. „Sas”. O świcie płk Iranek, płk „Bogusławski” i płk „Zyndram”, wyposażeni w pisemne pełnomocnictwo gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”, wyruszają w asyście por. „Sasa”, jako tłumacza, na rozmowy kapitulacyjne. Delegaci przedzierają się ruinami ul. Śniadeckich w stronę niemieckiej barykady przy Szpitalu im. Marszałka Piłsudskiego. Wyglądają fatalnie: wychudzeni, z poszarzałymi od niewyspania twarzami, w wymiętych, zakurzonych ubraniach. Na rękawach mają podniszczone biało-czerwone opaski.

Ppłk „Zyndram” i por. „Sas” nawiązali wstępne kontakty w sprawie kapitulacji z dowódcą sił niemieckich na obszarze Warszawy SS-Obergruppenführerem Erichem von dem Bachem przed 2 dniami. Ustalono wówczas, że dziś od 8.00 do 20.00, na czas rozmów, obowiązuje rozejm.

O 8.00 na polskich parlamentariuszy czeka przy barykadzie niemiecki oficer łącznikowy SS-Sturmbannführer Fischer. Podejrzliwie lustruje pułkowników i przez tłumacza pyta ich, czy są uzbrojeni. Wyjaśnia, że konwencja haska zabrania parlamentariuszom posiadania broni. Potem zaprasza parlamentariuszy do otwartych samochodów osobowych. Jadą przez Wolę i Ochotę. Oficerowie AK ze zgrozą obserwują martwe ulice: nie widać ani jednego mieszkańca, na okopconych fasadach wypalonych domów nie ma śladów po pociskach. Niemcy unicestwili tę część miasta już po zakończeniu walk.

Pół godziny później samochody zatrzymują się w starym parku w Ożarowie, przed gankiem nieco zaniedbanego dworku. W pierwszych latach okupacji mieścił się w nim konspiracyjny magazyn broni „Obroży”, VII Obwodu AK w Ożarowie. Właścicielka dworku Maria Reicher od 1943 roku ukrywa się przed Niemcami z powodu swego pochodzenia; jej syna Kazimierza Niemcy w zeszłym roku, wskutek zdrady, ujęli i zamordowali. Teraz w dworku mieści się niemieckie dowództwo sił walczących w Warszawie. Von dem Bach wita parlamentariuszy w saloniku umeblowanym stylowymi meblami. Na ścianach mnóstwo jasnych plam po obrazach – w pierwszych dniach wojny pani Reicher przewiozła je do Muzeum Narodowego w Warszawie i złożyła jako depozyt. Polacy i Niemcy przez dłuższą chwilę bacznie się obserwują. Von dem Bach jest wysoki, zażywny, krótko ostrzyżony. Nosi okulary w złotej oprawce. Polscy delegaci, niemiecki dowódca i jego tłumacz zasiadają przy dużym, okrągłym stole. Przy sąsiednim biurku zajmuje miejsce szef sztabu Bacha SS-Standartenführer Goltz i SS-Sturmbannführer Fischer. Polacy wręczają von dem Bachowi pełnomocnictwa podpisane przez gen. „Bora”. Gdy tylko tłumacz kończy je czytać, podniecony von dem Bach zrywa się zza stołu i zaczyna pospieszną przemowę. Przyznaje w niej, że gen. „Bór” jest wybitnym dowódcą, oddaje powstańcom ich niebywałą bitność, chwali dowództwo AK za decyzję przerwania walki. Niemiecki tłumacz usiłuje coś tłumaczyć, ale von dem Bach nie przerywa tyrady. Napomina Polaków, że nie mają co liczyć na ofensywę Rokossowskiego, że niemiecki front został odbudowany i sowiecki marsz na zachód skończył się właśnie na Wiśle. Nagle generał przerywa w pół zdania, prosi o przerwę i poleca adiutantowi połączyć go z Reichsführerem SS Heinrichem Himmlerem. W obecności parlamentariuszy tryumfalnie melduje mu, że właśnie rozpoczęły się rozmowy kapitulacyjne.

Potem niemiecki dowódca domaga się, by Polacy czym prędzej przemyśleli możliwe dla nich ustępstwa, gdyż chce doprowadzić do jak najszybszego podpisania porozumienia. Powstańcze siły są bowiem cierniem w niemieckiej linii obrony, cierniem, który ułatwia Rosjanom przełamanie w tym miejscu frontu. Płk Iranek łapie się w tym momencie na myśli, że właśnie powstańcy są najlepszą polisą bezpieczeństwa dla Niemców – póki walczą, póty Stalin nie rozpocznie ofensywy. Ale, rzecz jasna, nie może tego powiedzieć hitlerowskiemu generałowi.

Tymczasem von dem Bach żąda, by powstańcy natychmiast wydali cały zapas amunicji, rozebrali wszystkie barykady i uwolnili jeńców. Dla AK to warunki niemożliwe do przyjęcia. Każdy, nawet przypadkowy, strzał po wydaniu amunicji i rozebraniu barykad byłby dla Niemców pretekstem do zerwania umowy i rozpoczęcia rzezi Śródmieścia. Bezowocny spór ciągnie się przez 2 godziny. Wreszcie płk Iranek wpada na świetny koncept. Tłumaczy von dem Bachowi, że skoro nie wie on, ile amunicji mają jeszcze powstańcy, to zawsze mogą oni oddać tylko niewielką jej część i twierdzić, że wydali wszystko. Niemiecki generał uznaje ten argument, ale zarazem usiłuje złapać Polaków w polityczną pułapkę: proponuje, by zamiast wydania amunicji gen. „Bór”, właśnie mianowany naczelnym wodzem Polskich Sił Zbrojnych, zobowiązał się, że w razie ofensywy sowieckiej AK pozostanie neutralna. Płk Iranek zasłania się brakiem pełnomocnictw. W końcu polscy delegaci i von dem Bach uzgadniają, że powstańcy złożą broń na swoim terenie i zaczną wychodzić z Warszawy za 2 dni.

Niemiecki generał proponuje teraz wspólne spisanie umowy kapitulacyjnej. Polacy niczym białego królika z cylindra wyjmują opracowany w nocy projekt umowy. Von dem Bach jest zupełnie zaskoczony, ale zgadza się dyskutować o polskim dokumencie; bardzo zależy mu na pośpiechu. Nieoczekiwanie jednak proponuje, by AK zaprzestała walki nie tylko w Warszawie, lecz w całej Polsce. Naiwnie dowodzi, że skoro gen. „Bór” jest dowódcą sił zbrojnych w kraju, zatem kapitulacja powinna dotyczyć całej AK. W długiej tyradzie kusi polskich parlamentariuszy wizją wspólnej walki z Sowietami. Płk Iranek oznajmia sucho, że pełnomocnictwa udzielone przez gen. „Bora” nie upoważniają go do dyskusji na tematy polityczne.

Kolejne spięcie dotyczy NSZ, PAL i AL. Niemiec domaga się, by parlamentariusze odstąpili od stwierdzenia w opracowanym nocą projekcie umowy kapitulacyjnej, iż prawami kombatanckimi objęci są także żołnierze tych formacji. Delegaci gen. „Bora” stanowczo odmawiają.

Dochodzi 14.00. Von dem Bach poleca podać do stołu kanapki i kawę. Szczególnie zachwala kawę, rarytas z amerykańskich zrzutów dla walczącej Warszawy, które wpadły w ręce Niemców.

W niezobowiązującej pogawędce w przerwie rokowań von dem Bach sugeruje, by gen. „Bór” jeszcze dziś przyjechał do Ożarowa. „Przygotuję obok wygodną willę i oddam do dyspozycji generała” – kusi naiwnie.

Polscy oficerowie pomijają tę sugestię milczeniem. Von dem Bach nie ukrywa, że już zna tożsamość gen. „Bora”. Wspomina, że wielu oficerów niemieckich, w tym dowódca dywizji pancernej SS gen. Köllner i oficer łącznikowy Himmlera w sztabie Hitlera SS-Gruppenführer Hermann Fegelein znali Tadeusza Komorowskiego jeszcze z armii austriackiej, z czasów I wojny światowej, a potem – jako wybitnego zawodnika – z najważniejszych międzywojennych konkursów hippicznych.

Późnym południem ppłk „Zyndram” wyjeżdża do Warszawy na konsultacje z gen. „Borem”.

Po 6 godzinach rozmów robocza wersja umowy jest gotowa. Von dem Bach wychodzi do sąsiedniego pokoju i telefonuje do kwatery głównej Hitlera z prośbą o zgodę na wynegocjowane z Polakami warunki. Zgłasza się SS-Gruppenführer Hermann Fegelein. Przed wojną był znanym jeźdźcem sportowym, właścicielem Bawarskiej Ujeżdżalni w Monachium. Teraz, jako szwagier Hitlera, jest wpływową osobą w najbliższych otoczeniu Führera. Von dem Bach relacjonuje ustalenia z negocjacji. Fegelein wpada we wściekłość, krzyczy na von dem Bacha, że oszalał, idąc na tak wielkie ustępstwa wobec polskich bandytów. W końcu pyta:

 – A co to za facet, ten „Bór”?

 – Ach – odpowiada von dem Bach. – Nie wie pan tego? To jest przecież ten znany skoczek konny, hrabia Komorowski.

 – O, to ten!!! Oczywiście, znam go. Fantastyczny facet. Jeśli tak, to co innego, chwileczkę, proszę – wykrzykuje podniecony Fegelein. Po kilku minutach oddzwania i przekazuje zgodę Hitlera na warunki kapitulacji.

Do stołu podają zupę ugotowaną przez Brońcię, kucharkę Reicherów. Von dem Bach zatrzymał ją po zajęciu dworku. Za pracę płaci jej drobiazgami zdejmowanymi ze ścian. Po kawie i biszkoptach amerykańskich, ze zrzutów płk „Bogusławski” z por. „Sasem” zasiadają z Goltzem w sąsiednim pokoju do dopracowywania tekstu umowy. Przez wiele godzin walczą o każde sformułowanie. Goltz nieustannie próbuje przemycić w niemieckim tekście kruczki niekorzystne dla powstańców. W tym czasie, w salonie, von dem Bach opowiada płk. Irankowi o sobie i długo, z podziwem peroruje o udziale kobiet w walkach powstańczych.

W nocy wraca z Warszawy płk „Bogusławski” ze zgodą gen. „Bora” na tekst umowy.

Dobrze po 20.00 Goltz melduje, że gotowe są czystopisy umowy kapitulacyjnej. Gen. von dem Bach poleca nakryć stół w jadalni zielonym suknem, ustawić na nim 2 zapalone świece i położyć obok nich teksty umowy kapitulacyjnej – jeden w języku polskim, drugi w niemieckim. Zapowiada, że przed dworkiem polską delegację mają pożegnać pluton honorowy i orkiestra. Gdy negocjatorzy wchodzą z von dem Bachem i oficerami jego sztabu do jadalni, przed stołem kłębi się tłumek niemieckich dziennikarzy, trzaskają aparaty fotograficzne. Po złożeniu podpisów pod Układem o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie von dem Bach wygłasza przemówienie. Niejasno sugeruje, że Polacy powinni stanąć u boku Niemców przeciw Stalinowi. Odpowiada płk Iranek. Dziękuje von dem Bachowi za konstruktywne negocjacje i życzy, by los oszczędził mu – jak to nazywa – bezwzględnych ewentualności narzucanych przez zwycięzcę, których dziś uniknęli powstańcy. W tej chwili czoło niemieckiego generała pokrywa się perlistym potem.

Powrót do Warszawy przedłuża się – spóźnia się niemiecka orkiestra. Von dem Bach proponuje kolację. Jest już dobrze po 2.00 w nocy, a orkiestry ciągle nie ma. Poirytowany płk Iranek domaga się natychmiastowego powrotu. Pluton honorowy prezentuje broń, polscy delegaci odjeżdżają do Warszawy.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.

1 października 1975 roku to jedna z najważniejszych dat dla kibiców boksu. Tego dnia Muhammad Ali pokonał Joe Fraziera w pojedynko o mistrzostwo świata w wadze ciężkiej. W . Kalicki przypomni nam dziś historię tego pojedynku:

W stronę Quezon City, jednego z przedmieść stolicy Filipin Manili, od świtu ciągną sznury samochodów i rowerowych riksz. Na widownię Araneta Coliseum chce się dostać ponad 28 tys. kibiców. Dziś wielka gratka dla miłośników boksu: Muhammad Ali będzie bronił tytułu mistrza świata, walcząc z Joe Frazierem.

Choć to dopiero ranek, słońce grzeje bezlitośnie. Temperatura sięga 40 stopni C, powietrze jest zabójczo wilgotne. Koszule widzów kleją się do spoconych ciał. W loży honorowej prezydent Filipin Ferdinand Marcos i jego sławna z urody i zamiłowania do bajecznego luksusu żona Imelda popijają mrożoną herbatę.

Zaczyna się show z prezentacją bohaterów pojedynku.

33-letni Ali ma za sobą zdobycie tytułu mistrza świata wszechwag w 1967 roku, przejście na islam i zmianę nazwiska z Cassius Clay na Muhammad Ali, wyrok 5 lat więzienia i odebranie tytułu mistrza świata za odmowę służby wojskowej w Wietnamie, wielki powrót i odzyskanie w zeszłym roku tytułu mistrza świata po dramatycznej walce z George Foremanem w Kinszasie w Kongu, nazwanej walką stulecia albo „Łomotem w dżungli”.

Frazier to druga legenda boksu. W 1970 roku zdobył mistrzostwo świata, a rok później obronił je, gromiąc niepokonanego dotąd Muhammada Alego. W zeszłym roku Ali zrewanżował mu się w Nowym Jorku. Dziś czeka ich 3. pojedynek.

Ali na ringu jest mistrzem techniki, poza ringiem zaś – mistrzem wojny psychologicznej. Od przyjazdu do Manili publicznie obraża Fraziera. Przezywa go małpą, i to tak obrzydliwą, że nawet ślepcy odwracają się od niej, a jej smród czuć w sąsiednich krajach. Na konferencje prasowe przychodzi z kukłą goryla i okłada ją pięściami. Ta ofensywa nienawiści robi swoje – Frazier jest roztrzęsiony, ale i wściekły. Przed walką prosi trenera Eddiego Futcha, by nawet w najcięższych opałach nie poddawał go – to będzie prawdziwa walka na śmierć i życie. Sam rewanżuje się przeciwnikowi, konsekwentnie nazywając go starym nazwiskiem Clay. Alego, który swoją konwersję na islam traktuje bardzo serio, doprowadza to do szału.

Punktualnie o 10.45 gong oznajmia początek 1. rundy.

Ali wychodzi na ring rozluźniony. Choć przed tą walką nie trenował tak solidnie jak przed innymi, zaczyna pojedynek na środku ringu swobodnie, z wielkim animuszem. Porusza się na nisko ugiętych nogach, nęka Fraziera seriami ciosów z obu rąk, bitymi szybko, w zmiennym tempie. Frazier jest wolniejszy, inkasuje sporo uderzeń. Dwukrotnie po kombinacjach ciosów z obu rąk Frazier chwieje się, plączą mu się nogi. Rozlega się gong. Dla wszystkich jest jasne, że pierwsze starcie wygrał Ali.

Widownia jest podekscytowana. Wszyscy czują, że to będzie wielka walka.

W 2. rundzie obraz starcia nie zmienia się. Ali jest szybszy, dokładniejszy. Nęka przeciwnika prawnymi prostymi. Frazier nie potrafi znaleźć na nie recepty, ale widać, że jest niesłychanie odporny. Bundini Brown z ekipy Alego wrzeszczy z narożnika na całe gardło:

 – Już nigdy więcej nie będzie cię nazywał Clay!

W 3. starciu Frazier jest w wyraźnych opałach. Ali bezkarnie bije weń serie ciosów. Frazier usiłuje klinczować, by złapać oddech, ale sędzia nie toleruje takich sztuczek i natychmiast rozdziela walczących. Frazier inkasuje atomowe uderzenie w głowę. Jego mięśnie wiotczeją, wyprostowuje się, lekko zatacza, ale instynktownie bierze się w garść. Cofa się do lin, zasłania głowę rękawicami i jakoś – na wyraźnie drżących nogach – przetrzymuje.

Jest coraz goręcej i coraz duszniej. Po obu bokserach pot spływa, jakby stali pod prysznicem. Każdemu ciosowi towarzyszy lecąca z ramion fontanna kropel.

Po 4. gongu walka nieoczekiwanie wyrównuje się. Frazier łapie oddech, wracają mu siły. Zadaje potężne ciosy, których Ali nie jest w stanie blokować.

 – Weź się w garść, mistrzu! – wrzeszczą ludzie z jego ekipy, siedzący obok narożnika.

Ali czuje, że jego przeciwnik odżył, i na koniec rundy krzyczy na niego z wyraźną nienawiścią:

 – Ty głupia pało, ty!

Obelga zamiast zdeprymować Fraziera, mobilizuje go. 5. rundę zaczyna wyraźnie wściekły od zapędzenia Alego do jego narożnika. Tam okłada go seriami ciosów.

 – Wyłaź z tego cholernego rogu! – wydziera się Angelo Dundee, trener Alego, ale jego podopieczny nie ma na to siły. Frazier bije go po nerkach tak potężnie, że pomimo wrzawy na widowni wyraźnie słychać odgłosy uderzeń. W przerwie ekipa usiłuje zmobilizować mistrza.

 – Przestań się bawić! Weź się w garść! – skwierczą nad uchem sekundant i pomocnicy.

Po 6. gongu naprzeciw Alego staje całkiem odmieniony Frazier. W zabójczej duchocie Araneta Coliseum czuć, że odrodził się w nim wielki wojownik. Jego potężne ciosy na przemian trafiają w głowę Alego i w jego korpus. Po chwili zwolnienia tempa straszliwy lewy sierpowy Fraziera uderza go w szczękę. Głowa Alego bezwładnie odskakuje w tył, nogi plączą się. Prezydent Marcos jak oparzony podskakuje w fotelu, Imelda opuszcza nisko głowę, byle nie patrzyć na ring. Ale to nie jest koniec. Mistrz jakoś wytrzymuje trafienie i na chwilę przykleja się do Fraziera.

 – Mówili mi, że Joe Frazier jest spłukany – warczy w ucho swego pogromcy.

 – Ktoś cię okłamał, lalusiu – odpowiada mu Frazier.

Kolejne 3 rundy to przewaga Fraziera. Bije mocno w żebra, nerki i wątrobę. Po trafieniu Alego w twarz z jego ust lecą jakieś krwawe strzępy. Wygląda na to, że z Alego powoli uchodzi życie.

 – Trzymaj się! Weź się w garść! – błagają w przerwach ludzie w jego narożniku. Jednak na Fraziera nie ma sposobu. W 9. rundzie spycha Alego w liny i nieprzerwanie okłada go straszliwymi ciosami. Po gongu Ali, chwiejąc się, wraca do swego narożnika.

 – Do diabła, co tego rżnącego swoją matkę głupka trzyma jeszcze na nogach? – wścieka się w swoim narożniku Frazier.

W kolejnej rundzie Ali inkasuje tyle ciosów, że w pewnym momencie wydaje się, iż musi runąć na deski. Lecz jakoś wytrzymuje to starcie. Następne też. Po 12. gongu widownia przeciera oczy. Ali odradza się. Człowiek, który zainkasował tyle niszczących uderzeń, że dawno powinien leżeć bez życia, coraz częściej trafia prawymi prostymi w twarz Fraziera. Bez litości poluje na jego lewe, zapuchnięte od uderzeń oko.

 – Mój Boże, mistrzu, on już nie ma siły! – zagrzewa Alego trener Dundee.

Rzeczywiście, z Frazierem jest źle. Potężne krwiaki wokół lewego oka zamykają mu powieki. Prawe zalewa mu krew nieznacznie sącząca się z okaleczeń łuku brwiowego. W 13. rundzie Frazier ma już trudności z dostrzeganiem w porę ciosów przeciwnika. Ali bezkarnie masakruje mu twarz. Po jednym z uderzeń ochraniacz wylatuje z ust Fraziera i leci jak pocisk w widownię. Trener Eddie Futch próbuje go poddać, ale Frazier chce się bić dalej.

Przedostatnie, 14. starcie. Ali z całą mocą 30 razy trafia Joego w lewe oko. Frazier ślepnie.

Źródło: Sports Illustraded.com

W przerwie rozanielony Angelo Dundee mówi do Alego:

 – Już jest twój!

Ali jest jednak straszliwie zdemolowany. Czuje się tak, jakby za chwilę miał umrzeć. Prosi, by rozwiązać mu rękawice i poddać go. Dundee nie chce o tym słyszeć.

W przeciwległym narożniku trener Eddie Futch mówi zrezygnowany do Fraziera:

 – Joe, kończę to.

 – Nie, nie, Eddie, nie możesz mi tego zrobić – rzęzi z trudem Frazier. Opuchnięty od uderzeń język zapycha mu usta. Menedżer tłumaczy jak dziecku: – Nie widziałeś nic na oczy przez ostatnie 2 rundy. Niby dlaczego miałbyś coś widzieć w 15.?

Frazier nie poddaje się:

 – Chcę go, szefie.

Jednak gdy podnosi się ze stołka, Futch przytrzymuje go za bark: – Siadaj, synu. Już po wszystkim. Nikt nigdy nie zapomni, czego tu dziś dokonałeś.

Ali jest zwycięzcą. Do tego momentu zresztą u wszystkich 3 sędziów prowadził na punkty: 66:62, 66:60 i 67:62. Widownia szaleje. Wszyscy mają uczucie, że byli świadkami walki, która przejdzie do historii.

Ekipa wyprowadza pod ramiona oślepłego Fraziera. Ali pośród dzikich wiwatów schodzi sam, ale po chwili słabnie i opada na nosze. Na konferencji prasowej mówi tylko:

 – Jestem zmęczony tą całą grą. Niech inni chłopcy się biją. Możecie już nie zobaczyć Alego na ringu.

Lekarz i masażysta przez cały dzień usiłują zreanimować mistrza. Wieczorem czeka go przecież uroczyste przyjęcie w pałacu prezydenckim.

I oto przyjęcie zaczyna się. Drobna, piękna Imelda Marcos w oszałamiającej sukni prowadzi mistrza po czerwonym dywanie do wielkiego bufetu oświetlonego ciężkimi kandelabrami ze świecami. Ali w wizytowym stroju nie wygląda dobrze. Prawe oko ma tak spuchnięte, że z trudem widzi Imeldę. Popękana, okropnie spuchnięta dolna warga przypomina zgniłego banana. Poszarzała, poplamiona krwawymi wylewami skóra twarzy kontrastuje z nienaganną bielą kołnierzyka koszuli. Trzymana przez Imeldę ręka nieustannie drży.

Pani Marcos radośnie bawi mistrza rozmową. Ali odpowiada chrapliwie, z kłopotami. Usiłuje nałożyć coś na talerz, ale nie trafia drżącą ręką. Imelda pomaga mu. Mistrz z najwyższym trudem unosi widelec z przekąską. Nie jest jednak w stanie przeżuć jej porozbijanymi szczękami. Z pełnymi ustami usuwa się w cień.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.

30 września 1955 roku zginął w wypadku samochodowym znany amerykański aktor James Dean. Pasja do szybkich samochodów zwyciężyła z talentem aktorskim, ale zawiodła go na cmentarz. W. Kalicki tak wspomina tamten dzień:

James Dean wstaje wcześnie. wkłada zwykłe, jasne, luźne spodnie i biały T-shirt z wycięciem pod szyją. Nie siada do stołu – na śniadanie umówił się w Hollywood ze swoim ojcem i wujem, w którego rodzinie wychowywał się jako młody chłopak. Wychodząc ze swego domu przy Sutton Street 14611 w kalifornijskim Sherman Oaks, wkłada jeszcze miękkie skórzane rękawiczki.

Zaraz po śniadaniu Dean jedzie do firmy Competition Motors. Jej właściciel John von Neuman, z pochodzenia Austriak, jest dawnym kierowcą fabrycznym Porsche. Competition Motors importuje do Stanów sportowe wozy Porsche, sprzedaje je w eleganckim salonie firmowym przy hollywoodzkiej Vine Street, prowadzi ich serwis i doradztwo wyścigowe. W Stanach wzbiera gorączka amatorskich wyścigów samochodowych. Na Zachodnim Wybrzeżu tysiące młodych ludzi ścigają się na niezliczonych wyścigach organizowanych najczęściej na płytach lokalnych lotnisk. Dla bogatych amatorów ścigania się szczytem marzeń są samochody europejskie: mocne, szybkie brytyjskie MG, zachodnioniemieckie Mercedesy i Porsche. John von Neuman wyczuł koniunkturę. Z Europy ściągnął niespełna 30-letniego kierowcę fabrycznego i zarazem mechanika w dziale sportu firmy Porsche Rolfa Wüthericha, by służył on radą i pomocą w startach właścicielom wozów tej marki kupionych w Competition Motors.

Niedawno von Neuman sprowadził z Zachodnich Niemiec 5 ekskluzywnych porsche 550 spyder. To najlepsze na świecie samochody wyścigowe dopuszczone do normalnego ruchu drogowego. Porsche wyprodukowało ich tylko 75 sztuk. Malutki roadster, 2-miejscowy wóz bez dachu, zachwyca aerodynamiczną karoserią z aluminiowych blach osadzoną na ramie zbudowanej ze spawanych rur. Inżynierskim cackiem jest silnik. Jego konstruktor, Ernst Fuhrmann zastosował w nim 4 wałki rozrządu i z chłodzonej powietrzem, 4-cylindrowej jednostki o pojemności 1,5 l wycisnął 140 KM. To wystarcza by, lekki, zaledwie 550-kilogramowy spyder rozpędzał się do 225 km/h. Ten silnik stał się zresztą tematem rozprawy doktorskiej Fuhrmanna.

Jeden z 5 spyderów sprowadzonych przez von Neumana do Stanów jest od 9 dni własnością aktora Jamesa Deana.

Niskiemu chłopakowi w okularach droga z zapadłej prowincji w stanie Indiana na szczyty sławy zajęła raptem 6 lat.

Matka Jamesa Deana zmarła, gdy miał 9 lat. Nigdy niepogodzony z jej śmiercią, emocjonalnie odtrącony przez ojca, nieustannie walczył o akceptację i miłość. Aktorska kariera i sława miały być ich gwarancją. Od dzieciństwa marzył, by stać się gwiazdą ekranu. Do zawodu aktora dążył własną ścieżką. Studia porzucił, gdyż uznał, że akademicka wiedza nie przyda się przed kamerą ani na deskach teatru. Przez 4 lata, najpierw w Hollywood, potem w Nowym Jorku, grywał drobne rólki i przymierał głodem. Ryzykowna metoda uczenia się zawodu aktora niemal od zera poprzez uprawianie go w przypadku Jamesa jednak nie zawiodła. Miał ogromne braki w wykształceniu ogólnym i aktorskim, miał elementarne braki w ogładzie, ale miał też niezwykły talent. Potrafił instynktownie znaleźć niebanalny klucz do granych przez siebie postaci, magnetycznie przyciągał uwagę na scenie i w filmie.

W prywatnym życiu grał bezkompromisowego indywidualistę, wręcz buntownika. Z tego powodu często jego potencjalni pracodawcy wyrzucali go za drzwi. Ale gdy uznał, że to potrzebne, umiał roztoczyć nieodparty czar, któremu nikt nie potrafił się oprzeć. Do sukcesu dążył, nie przebierając w środkach. Nieraz godził się na homoseksualne związki w zamian za utrzymanie oraz za poparcie w karierze; gdy wreszcie osiągnął sukces, od jednego ze swych erotycznych sponsorów, któremu zawdzięczał przetrwanie w aktorskim zawodzie, odwrócił się w nieładnym stylu.

Sława i pieniądze przyszły niespodziewanie. Po mozolnym zdobywaniu doświadczeń i uznania w sztukach realizowanych dla nowojorskiej telewizji wrócił do Hollywood. W zeszłym roku Dean dostał szansę od Elii Kazana, reżysera ekranizacji powieści Johna Steinbecka Na wschód od Edenu. Zagrał w nim Cala Traska, młodego, zbuntowanego człowieka, walczącego o miłość swego ojca. Następne role w filmach Buntownik bez powodu i Olbrzym, zrealizowanych w tym roku, ugruntowały jego sławę buntownika, skłóconego z rodziną i z całym światem. Amerykańska młodzież dostrzegła w nim symbol swego pokolenia.

Dla Deana sukces oznacza koniec z głodowaniem, romanse z najpiękniejszymi aktorkami, kupno prywatnego wierzchowca i szybkie samochody. Hollywood huczy od plotek o jego związkach z hollywoodzkimi ślicznotkami, zwłaszcza Pier Angeli i Ursulą Andress. Za zaliczkę na honorarium za Na wschód od Edenu sprawił sobie czerwony kabriolet MG. W marcu tego roku kupił w Competition Motors porsche speedstera. Swymi samochodami jeździ jak szalony po Hollywood Hills. Wiele razy ryzykował życie swoje i innych, jak wariat pędząc przez skrzyżowania na czerwonych światłach. Przyjaciele dostrzegają w tym skłonność Jamesa do autodestrukcji. Konsekwentną – wcześniej, w czasie chudych miesięcy, ryzykował życiem, szalejąc na motocyklach. Ale Dean ma ambicje i talent kierowcy wyścigowego. Pół roku temu, tuż przed rozpoczęciem zdjęć do Buntownika bez powodu, po raz pierwszy w życiu wystartował na speedsterze w otwartych zawodach na lotnisku w Palm Springs. Ku zaskoczeniu widowni Dean wygrał wyścig dla początkujących, a w klasyfikacji generalnej był drugi. W maju w wyścigu na Minter Field zajął wśród doborowej stawki zawodowych kierowców 3. miejsce. W kolejnych zawodach w Santa Barbara jechał doskonale i tylko przepalony tłok w zbyt słabym silniku speedstera wyeliminował go z walki o miejsce na podium.

Rozeźlony Dean, gdy tylko ujrzał w salonie von Neumana jedno z pięciu nowiutkich porsche spyder, w jednej sekundzie zdecydował się oddać speedstera i z dopłatą wziąć najnowszy, wyczynowy model porsche. Zaprzyjaźnionemu mechanikowi Wütherichowi polecił namalowanie na masce i na burtach spydera numeru 130, a z tyłu nadanej przez siebie nazwy: „Little Bastard” (Mały Bękart).

W warsztatach Competition Motors na Deana czeka już Rolf Wütherich. James zawarł z nim umowę: Wütherich ma być jego prywatnym mechanikiem rajdowym i szykować spydera do wyścigów. Jednak tego dnia ani „Little Bastard”, ani jego kierowca nie są należycie przygotowani do startu. Samochód ma niedotarty silnik, Dean ciągle jeszcze nie czuje swego małego bolidu. To dlatego Wütherich doradził Jamesowi, by niemal 300 mil z Hollywood do Salinas przejechał spyderem, zamiast wieźć go na przyczepie.

Dean zaprosił na wyścig w Salinas tych ze swych przyjaciół, którzy akurat byli w Kaliforni. Teraz przed warsztatami Competition Motors czekają nań jednak tylko kaskader Bill Hickman i znany fotograf Sanford Roth pracujący na planie Olbrzyma. „Little Bastard” grzeje silnik na wolnych obrotach. Po krótkiej rozmowie Dean siada wraz z Wütherichem do spydera, Hickman z Rothem zajmują miejsca w fordzie z przyczepą, na której porsche ma wrócić po wyścigu w Salinas. James bierze rękę Rolfa, unosi ją do góry w geście zwycięstwa i woła: „Hej, my to wygramy!”.

O 14.30 ruszają.

Pierwsze jedzie porsche, za nim ford. Dean wyjeżdża z Hollywood i autostradą nr 99 pędzi na północ, przez Grapevine do doliny San Joaquin. Od początku niemiłosiernie depcze pedał gazu i ford już na starcie zostaje z tyłu. Koło Grapevine jego „Little Bastarda” zatrzymuje patrol policji drogowej. Dean płaci mandat za przekroczenie prędkości, wysłuchuje pouczenia policjanta. Tak naprawdę jednak nic sobie z tego nie robi. Po chwili dalej gna na złamanie karku. Na północ od Bakersfield Dean skręca na drogę do Paso Robles. Po drodze tankuje. W barze przy Blackwell’s Corner James i Rolf zatrzymują się na odpoczynek. Spotykają tam Lance’a Reventlova, znajomego Jamesa, który swym mercedesem 300 także jedzie do Salinas, by wziąć udział w wyścigu. Reventlov i Dean umawiają się na obiad w Paso Robles.

Ford z Hickmanem i Rothem dojeżdża wreszcie do Blackwell’s Corner. Dean przejeżdża przez przełęcz Polonio i gna doliną w stronę Cholame. Droga jest niemal prosta. Jest pusto. Spyder pędzi z prędkością dochodzącą do 160 km/h. Jest 17.45, na horyzoncie widać już Cholame. Porsche zbliża się do skrzyżowania z lokalną drogą 41. Dean dostrzega przed sobą jakiś samochód osobowy, który najwyraźniej szykuje się do skrętu w lewo. Dean woła: „Zobaczył nas! Zatrzymał się!”.

Ale to nieprawda. 23-letni Donald Turnupseed jedzie kilkuletnim fordem tudorem. Jest trzeźwy, słońce ma za plecami, ale mimo to nie dostrzega jadącego z wielką prędkością niskiego, małego szarosrebrnego roadstera. Turnupseed skręca w lewo, w drogę 41. Dean w swoim porsche nie ma szans na skuteczne hamowanie. W ostatniej chwili usiłuje przemknąć przed masywnym przodem forda, ale „Little Bastard” z wielką prędkością uderza lewą przednią częścią w furgonetkę Turnupseeda. Siła uderzenia wyrzuca Rolfa Wüthericha z fotela. Mechanik ląduje kilkanaście metrów od miejsca zderzenia, pod przydrożnym ogrodzeniem. Jest w szoku, połamany, ale żyje. Kierownica spydera przyciska Jamesa Deana do fotela. Potężne uderzenie miażdży delikatne, aluminiowe blachy karoserii, zbiornik paliwa. Dean ma wgniecioną czaszkę na czole, złamane kręgi szyjne, zmiażdżoną klatkę piersiową.

Kwadrans po wypadku zjawia się karetka pogotowia i policja z Cholame, a chwilę później nadjeżdża ford z Hickmanem i Rothem. Hickman zauważa, że z nozdrzy Deana wydobywa się powietrze. Ma nadzieję, że jego 24-letniego przyjaciela uda się uratować. Lekarze w karetce stwierdzają jednak zgon.

Policjanci przesłuchują Turnupseeda. Uznają, że jest niewinny, i nie zatrzymują go.

Wiadomość o śmierci gwiazdora rozchodzi się po Stanach błyskawicznie. Gdy dociera do Hollywood, na galowe przyjęcie związku filmowych charakteryzatorów, goście krzyczą, płaczą, mdleją. Wszyscy ze zgrozą komentują podziękowania Jamesa Deana dla jego charakteryzatora z Warner Brothers umieszczone w programie przyjęcia. Gwiazdor wyciął z fotografii swoje oczy i tylko one widnieją w programie z podpisem: „Wielkie dzięki, Hank”.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.

29 września 1938 roku to dzień pertraktacji z Hitlerem odnośnie wkroczenia wojsk niemieckich do Czechosłowacji. Wojna wisiała już na włosku. Oto relacja W. Kalickiego:

Pociąg specjalny z Hitlerem przyjeżdża do Monachium o 6.00. Kilkanaście minut poźniej – ekstrazug marsz. Hermanna Göringa. Od świtu SA-mani dekorują monachijski dworzec i centrum miasta morzem flag hitlerowskich. Po krótkim odpoczynku Hitler jedzie swym pociągiem na spotkanie pociągu Mussoliniego, przybywającego z Rzymu. Spotykają się o 9.24 w Niemczech, na dworcu w Kufsteinie. Hitler wsiada do pociągu Mussoliniego i razem wracają do Monachium. Na dworcu są o 11.00. Tłumy monachijczyków gotują im owacje. Entuzjazm jest szczery – większość Niemców nie chce wojny, w Mussolinim widzi męża opatrznościowego, który ratuje pokój.

Hitler od kilku miesięcy domaga się przyłączenia do Niemiec zachodniej części Czechosłowacji, w której tzw. Niemcy sudeccy stanowią większość ludności. Praga jest osamotniona. Wielka Brytania nie jest gotowa do wojny z Niemcami, Francja zaś za słaba, by samotnie wystąpić w obronie czechosłowackiego sojusznika. Przedwczoraj polski rząd przesłał do Pragi notę z żądaniem przekazania Polsce terenów Zaolzia zamieszkanych przez większość polską. Dziś polska prasa rozpisuje się o krwawych prześladowaniach Polaków w Czechosłowacji i o irytującej zwłoce Pragi z odpowiedzią na żądania Warszawy. Bliskie rządowi gazety przedstawiają żądania Berlina neutralnie, niekiedy wręcz z nutą życzliwości.

Ciężar obłaskawiania Hitlera wziął na siebie premier Wielkiej Brytanii Neville Chamberlain. Latał do Niemiec, wysłuchiwał impertynencji Führera, cierpliwie negocjował. Nie bronił Pragi, bronił pokoju za cenę wymuszenia ustępstw na Czechach. Ale Hitler w ostatniej chwili zwiększył żądania, a prezydent Benes odrzucił je. Hitler odpowiedział ultimatum upływającym wczoraj o 14.00 – albo Czesi przystają na jego dyktat i za parę dni Wehrmacht bez strzału wkroczy do Sudetów, albo wojna. W Niemczech zapowiedziano mobilizację. Świat stanął na krawędzi wojny, ale na 2 godziny i 20 minut przed upływem niemieckiego ultimatum na prośbę Londynu Benito Mussolini zaproponował swoją mediację. Hitler przyjął ją i przesunął mobilizację o 24 godziny. Europa odetchnęła – będą rozmowy. I to błyskawicznie. Hitler zaprosił Mussoliniego oraz premierów Wielkiej Brytanii i Francji na rozmowy do Monachium. Początek dziś o 15.00.

Gdy Hitler wita Mussoliniego, w Monachium ląduje samolot z premierem Francji Eduardem Daladierem. Francuzi jadą z lotniska do hotelu Vier Jahreszeiten (Cztery Pory Roku). Tam w południe Daladierowi składa kurtuazyjną wizytę marsz. Hermann Göring, premier Prus. Premier Chamberlain jest spóźniony. Jego dwusilnikowy lockheed ląduje o 11.57. Chamberlain pospiesznie odświeża się na lotnisku i jedzie prosto do Führerhaus, nowej, oficjalnej rezydencji Hitlera przy Koenigsplatz. Tam o 12.30 zaczyna się oficjalne śniadanie dla uczestników konferencji. Czeski poseł Masaryk wezwany został za zgodą Chamberlaina do Monachium, ale nie ma prawa uczestniczyć w obradach na temat losu swego kraju. Ma czekać w sąsiednim pokoju na wypadek, gdyby potrzebne były jakieś wyjaśnienia strony czeskiej.

Po śniadaniu, krótko przed 14.00, uczestnicy konferencji – Hitler, Chamberlain, Mussolini, Daladier, niemiecki minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop i włoski Galeazzo Ciano, najbliższy, osobisty doradca premiera Chamberlaina sir Horace Wilson oraz sekretarz stanu we francuskim MSZ Alexis Léger – przechodzą do nowocześnie urządzonego salonu na pierwszym piętrze pałacu Führera i zasiadają za dużym okrągłym stołem. Konsternacja – stół jest za niski. Goście Hitlera muszą siedzieć nienaturalnie wyprostowani. Gdy chcą rzucić okiem w dokumenty, muszą dziwacznie garbić się nad blatem albo trzymać kartki papieru w ręku.

Mussolini jest sojusznikiem Hitlera, ale wszyscy udają, że widzą w nim neutralnego, bezinteresownego rozjemcę, obrońcę europejskiego pokoju. Każdy z uczestników krótko przedstawia punkt widzenia swego kraju na kryzys sudecki. Wszyscy opowiadają się przeciwko rozwiązaniom polegającym na użyciu siły. 4 szefowie rządów w atmosferze wzajemnego zrozumienia dyskutują o konieczności odebrania Sudetów Czechosłowacji. Wczoraj wieczorem premier Chamberlain w brytyjskim radiu mówił przecież o absurdzie wojny, która mogłaby wybuchnąć „z powodu kłótni w odległym kraju, między ludźmi, o których nic nie wiemy”. Miłą atmosferę 2 razy zakłóca Hitler, który na wzmiankę o Beneszu wpada w niepohamowaną wściekłość; czeskiego premiera i Czechosłowację w ogóle obrzuca niewyszukanymi inwektywami. Przeciwstawia mu się wtedy Daladier. Niski, krępy premier Francji najwyraźniej nie czuje się dobrze w roli kata dobijającego swego czechosłowackiego sojusznika. Na napaści Hitlera pod adresem Benesa replikuje ostro i stanowczo. Hitler, o dziwo, natychmiast uspokaja się i nie ciągnie awantury. W przerwie na kawę podchodzi do Daladiera i opowiada mu o swoich przeżyciach frontowych z czasów wojny światowej. Chwilę później o francuskim polityku mówi do Mussoliniego z nieukrywaną sympatią: „Mogę się bardzo dobrze porozumieć z Daladierem, był żołnierzem frontowym, jak my, dlatego można z nim gadać rozsądnie”.

Krótko przed 15.00 Mussolini przedkłada zebranym, jak mówi, własną, bezstronną propozycję rozwiązania konfliktu. Jedyny tłumacz na konferencji, Niemiec, dr Paul Schmidt, ma natychmiast przełożyć dokument na angielski i francuski. Schmidt rzuca okiem na tekst i ze zdumieniem orientuje się, że już raz go tłumaczył. Wczoraj w Berlinie, w najcięższym momencie kryzysu, tuż przed ogłoszeniem przez Mussoliniego chęci mediacji w konflikcie, gdy postronnym obserwatorom wydawało się, iż wojna jest nieunikniona, sekretarz stanu w niemieckim MSZ Ernst von Weizsäcker wręczył ten dokument Schmidtowi z poleceniem, by błyskawicznie przetłumaczył go z niemieckiego na francuski, gdyż natychmiast musi otrzymać go ambasador Włoch.

Rzekome włoskie propozycje mediacyjne napisali wczoraj marsz. Göring oraz dyplomaci von Neurath i von Weizsäcker. Schmidt z kamienną twarzą tłumaczy je teraz z powrotem na niemiecki i na angielski.

Krótko po 3.00 uczestnicy konferencji rozjeżdżają się do swoich hoteli na odpoczynek. Spotykają się o 16.30. Los Czechosłowacji tak naprawdę jest przesądzony, szefowie rządów dyskutują już tylko o technicznych szczegółach przejęcia Sudetów przez III Rzeszę. W premierze Chamberlainie nagle odzywa się były minister finansów. Uparcie, kilkakrotnie dopytuje się, czy Berlin wypłaci rządowi czeskiemu odszkodowania za budynki i urządzenia państwowe w Sudetach. Hitler z rosnącą irytacją odpowiada, że nawet nie ma o tym mowy – wedle niego wszystko w Sudetach zbudowane zostało z podatków sudeckich Niemców. Chamberlain nie daje za wygraną. W końcu pyta, czy bydło pasące się w Sudetach ma pozostać na pastwiskach, czy może być przepędzone w głąb Czech. Hitler wpada we wściekłość. „Szkoda naszego czasu, by zajmować się takimi drobiazgami!” – ryczy na całe gardło.

W obrady wkrada się bałagan. Na salę wchodzą ukradkiem Göring, francuski ambasador François Poncet, dyplomaci brytyjscy, włoscy, niemieccy, jacyś doradcy prawni, sekretarze, adiutanci. Tłumacz dr Schmidt przestaje panować nad rozmówcami. Musi przekładać wypowiedzi z jednego z 3 języków – niemieckiego, francuskiego i angielskiego – na 2 pozostałe. Premierzy wpadają sobie w słowo, replikują w pół zdania. Próbując opanować chaos, dr Schmidt grzecznie przerywa dygresje, polemiki i nieoczekiwanie faktycznie przejmuje prowadzenie obrad.

O 21.00 Hitler proponuje kolację, która okazuje się uroczystym bankietem. Chamberlain i Daladier nie mają ochoty świętować rozbioru Czechosłowacji. Wymawiają się koniecznością pilnych telefonów do swoich rządów i wyjeżdżają do hoteli. Przy długim, pustym stole bankietowym siedzi kilkunastu Niemców i Włochów. Hitler i Mussolini snują opowieści kombatanckie.

Po godzinie wracają Anglicy i Francuzi. Eksperci dopracowują tezy rozbiorowej propozycji Mussoliniego, czyli tak naprawdę propozycji niemieckiej, aż do godz. 00.30. Po 12-godzinnym maratonie 4 uczestnicy konferencji monachijskiej zasiadają do podpisania porozumienia. Ale tych 3 kartek maszynopisu podpisać nie mogą – okazuje się, że reprezentacyjny kałamarz Hitlera jest pusty! Adiutant przynosi inny kałamarz i 4 szefowie rządów wreszcie mogą podpisać wyrok na Czechosłowację.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.

28 września 480 p.n.e. to data bitwy pod Salaminą, w której mniej liczebna flota grecka odniosła zwycięstwo nad przeważającymi siłami perskimi. Bitwa ta uznawana jest przez historyków za jedną z tych, które zmieniły bieg historii. Kto wie jak wyglądałaby współczesna Europa gdyby Persowie odnieśli zwycięstwo w tzw „wojnach perskich”. W. Kalicki tak oto opisuje przygotowania do tej walnej bitwy:

Lśniące od oliwy brodate twarze wyglądają dziko w płomieniach rzucanych przez wielkie ogniska. Władczy mężczyźni o twarzach spalonych słońcem, pooranych wiatrami z pasją wykrzykują swoje racje. Narada dowódców greckiej floty ciągnie się od paru godzin, północ już blisko, ale końca sporów nie widać. Większość domaga się, by zjednoczona flota greckich państw jak najspieszniej odpłynęła z cieśniny między grecką Attyką a wyspą Salaminą.

Nocna kłótnia dowódców przy ogniskach jest coraz ostrzejsza. Tylko Ateńczycy, dowódcy okrętów z leżącej na lądzie stałym po drugiej stronie Salaminy, Megary i flota Eginy chcą zostać w cieśninie i tu stoczyć z Persami walną bitwę. Za wycofaniem się najgłośniej gardłują wodzowie z państw położonych na południe od Aten. Uważają oni, że stoczenie bitwy morskiej między Salaminą i Pireusem będzie walką w interesie Ateńczyków, że flota powinna odpłynąć na południe, w pobliże Przesmyku Istmijskiego, jedynej drogi lądowej na Peloponez. Zjednoczona armia państw greckich ma bronić przesmyku do upadłego.

Wódz floty Koryntu także domaga się wycofania spod Salaminy. W polemicznym zapale nazywa wodza floty ateńskiej Temistoklesa człowiekiem bez własnego miasta. To podły chwyt. Aten nie dało się ocalić przed Persami. Garstka obrońców, która umocniła się na Akropolu, została wymordowana przez wojowników Kserksesa, zaś Ateńczycy, którzy uszli z miasta, służą teraz we flocie i w armii lądowej na Przesmyku Istmijskim.

Podnosi się mężczyzna w średnim wieku, z krótkimi włosami, o okrągławej twarzy okolonej mocno przystrzyżoną brodą. Temistokles spokojnie odpowiada, że jego miasto jest większe od państwa Koryntu, póki Ateńczycy mają pod stopami pokłady swoich 200 okrętów bojowych, trier. Ateński wódz zapowiada, że jeśli zjednoczona flota odpłynie na południe, jego 200 okrętów porzuci ją, popłynie do Italii, gdzie ich załogi osiedlą się w mieście Siris.

Blady strach pada na naczelnego wodza zjednoczonej greckiej floty Eurybiadesa. On wie, że Temistokles nie rzuca słów na wiatr. A gdyby okręty ateńskie odpłynęły, reszta greckiej floty nie miałaby żadnych szans w starciu z dużo liczniejszą flotą Kserksesa. Eurybiades łagodzi spór, zachęca do pozostania u brzegów Salaminy, ale południowcy dalej chcą odpływać. Wtem Grecy spostrzegają sowę nadlatującą bezgłośnie nad ich okręty. Ptak dolatuje od prawej strony do triery Temistoklesa i siada na maszcie. Sowa jest symbolem Ateny, bogini wojny i zwycięstwa, a nadlatując z prawej strony, zwiastuje nadzwyczajny sukces. W obozie wybucha żywy gwar. Dziesiątki głosów radośnie komentują tak pomyślną wróżbę.

Eurybiades i Temistokles uznają spory za zakończone, Dowódcy rozchodzą się do swych namiotów.

Ale nie wszyscy. Nieprzejednani przeciwnicy bitwy u brzegów Salaminy znów zwołują wiec. Potępieńcze swary wybuchają na nowo. Temistokles widzi, że jeśli sprawy pójdą tak dalej, Greków czeka katastrofalna klęska i zagłada. Na poczekaniu obmyśla piekielną intrygę. Powoli odsuwa się coraz dalej od pierwszego kręgu kłócących się wodzów i znika w ciemnościach. Pędzi do ateńskich namiotów. Tam budzi swego niewolnika, z pochodzenia Persa, i powierza mu wielki sekret: oto on, Temistokles, zrozumiał, że w obliczu zajadłych kłótni w obozie greckim niepodobna pokonać floty Kserksesa. W imieniu Ateńczyków doradza Persom natychmiastowy atak. Sam wraz ze swą flotą w momencie rozpoczęcia walki przejdzie na stronę Kserksesa, w zamian oczekując łaski i dobrego traktowania.

Perski służący nie ma powodu wątpić w słowa Temistoklesa. Nieraz greckie państwa przechodziły na stronę Persów – alboż to Artemizja nie jest zaufaną sojuszniczką i doradczynią Kserksesa? A wrzaski i wzajemne groźby greckich dowódców tej nocy słychać daleko poza obozem.

Służący Temistoklesa cichcem wymyka się z obozu, wsiada do małej łodzi i rusza czym prędzej w stronę stałego lądu. W środku nocy dworacy budzą Kserksesa – przybył zbieg z obozu Greków! Perski władca wysłuchuje go i w mgnieniu oka podejmuje decyzję – cała flota natychmiast, w środku nocy, ma ruszać do boju!

Kserkses nie waha się, bo wie już od szpiegów, że z wyspy Korkyry po drugiej stronie Grecji płynie silne wsparcie dla Eurybiadesa – 60 nowiutkich, świetnie wyposażonych trier. To siła, której lekceważyć nie wolno.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.

25 września 1953 roku miało miejsce aresztowanie Prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego. W odosobnionych miejscach internowania przesiedział ponad 3 lata, a na wolność wyszedł 28 października 1956 roku, jako jeden z ostatnich więźniów stalinizmu. W. Kalicki przypomina dziś te wydarzenia:

O 7.00 prymas Polski kard. Stefan Wyszyński odprawia mszę dla alumnów seminarium duchownego. Potem wraz z księżmi profesorami idzie na akademię inaugurującą nowy rok nauki w warszawskim seminarium. Po obiedzie prymas przez 2 godziny pracuje nad kazaniem ku czci patrona Warszawy bł. Władysława z Gielniowa. Ma je wygłosić wieczorem w kościele św. Anny.

Prymas jest spokojny, jak zwykle skrupulatnie wykonuje swe obowiązki, ale spodziewa się najgorszego. Przed 3 dniami zakończył się pokazowy proces bp. Czesława Kaczmarka, którego skazano na 12 lat więzienia. Wczoraj prymasa odwiedził Bolesław Piasecki, szef PAX-u, współpracujący z komunistycznymi władzami, nieformalnie pośredniczący między komunistami i Kościołem. Doradzał potępienie skazanego biskupa. Kard. Wyszyński wysłał jednak protest z powodu procesu. Dzisiejsza „Trybuna Ludu” przynosi kolejny atak na bp. Kaczmarka, którego oskarża o płatne w dolarach szpiegostwo na rzecz Stanów Zjednoczonych.

Wieczorem do Bolesława Piaseckiego dzwoni dyrektor Departamentu Politycznego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego Luna Brystygierowa. Zapowiada, że jeszcze dziś zdarzy się coś bardzo ważnego. Piasecki zawiadamia swych politycznych zauszników z PAX-u i razem czekają przy telefonie na dalsze wieści.

Prymas przechodzi z rezydencji na Miodowej do kościoła św. Anny. Kazanie wygłasza w przepełnionej świątyni. Panuje niezwyczajna cisza, czuje się napięcie. Prymas błogosławi zgromadzonych relikwiami św. Władysława. Gdy wychodzi z kościoła, drogę zastępują mu wierni. Prymas mówi do nich:

 – Znacie obraz Michała Anioła Sąd Ostateczny. Anioł Boży wyciąga człowieka z przepaści na różańcu. Mówcie za mnie różaniec.

Kardynał przechodzi do mieszkania ks. rektora Kamińskiego na kolację. Na Miodową wraca o 21.30. Przed kościołem św. Anny ciągle stoją wierni. Jedni wznoszą okrzyki, inni ich uciszają. W rezydencji na Miodowej prymas idzie do swoich pokoi, kładzie się do łóżka. Światła gasną.

O 22.00 do drzwi kard. Wyszyńskiego puka ks. Goździewicz z prymasowskiego sekretariatu. Mówi, że przyszli jacyś ludzie z listem od ministra Antoniego Bidy do bp. Baraniaka i żądają otwarcia bramy. Prymas dziwi się – listy od ministra przekazywane są zawsze do sekretarza Episkopatu bp. Choromańskiego. Ks. Wyszyński czuje, że to nie pomyłka, lecz coś o wiele poważniejszego. Natychmiast wstaje, ubiera się. Poleca zapalić wszystkie światła w Pałacu Prymasowskim, by Warszawie dać znak, że władze przyszły po niego. Oświetlenie pałacu w chwili zagrożenia zadysponował współpracownikom jeszcze wczoraj.

Z dołu dochodzą hałasy. Kard. Wyszyński schodzi na parter i poleca otworzyć bramę. Chwilę potem wchodzi bp Baraniak otoczony przez grupkę oficerów bezpieczeństwa w cywilu i tłumaczy, że musiał ich wpuścić – grozili, że będą strzelać.

 – A szkoda, wiedzielibyśmy, że to napad, a tak to nie wiemy, co sądzić o tym nocnym najściu – mówi prymas.

Jeden z przybyłych odpowiada, że przyszli w sprawie urzędowej, i dziwi się, że nikt nie otworzył im bramy. Kardynał replikuje, że bramy otwarte są w godzinach urzędowania, a te dawno minęły. Oficer na to, że państwo ma prawo zwrócić się do obywateli, kiedy chce. Prymas z zimną krwią odpiera: także państwo ma obowiązek przyzwoitego zachowywania się wobec obywateli.

Kardynał wychodzi na dziedziniec, by odszukać dozorcę Cabanka. Ubecy wychodzą za nim. Pies Baca rzuca się na jednego z nich i gryzie go do krwi. Prymas wraca do przedsionka. S. Maksencja przynosi jodynę. Prymas osobiście opatruje ranę funkcjonariuszowi i uspokaja go, że pies nie jest wściekły. Potem ks. Wyszyński przechodzi do Sali Papieży. Oficerowie wprowadzają tam bp. Baraniaka. Jeden z funkcjonariuszy znów zgłasza pretensje, że nie wpuszczono ich. Prymas cierpliwie wyjaśnia, że ciągle jeszcze nie wie, czy ma przed sobą przedstawicieli władzy czy jakichś napastników. Szef XI Departamentu MBP płk Karol Więckowski zdejmuje palto, wyjmuje z teczki list, odpieczętowuje go i wręcza kard. Wyszyńskiemu. Jest to decyzja prezydium rządu – prymas ma być natychmiast usunięty z miasta i internowany w wyznaczonym przez władze klasztorze. Nie wolno mu sprawować żadnych czynności związanych z jego funkcjami kapłańskimi.

Płk Więckowski prosi, by prymas odnotował na piśmie, że przyjął ją do wiadomości. Prymas odmawia. Wyjaśnia, że nie widzi podstaw prawnych do takiej decyzji, przypomina, że spotykał się z prezydentem Bierutem i odpowiedzialnym w partii za politykę wyznaniową Franciszkiem Mazurem i mieli oni dość sposobności, by przekazać swoje pretensje.

Pułkownik prosi, by prymas chociaż podpisał list na znak, że go czytał. Ks. Wyszyński pisze: „Powyższe przeczytałem”, i składa podpis.

Prymas idzie teraz na górę, do prywatnych apartamentów. Za nim podąża kilku oficerów. Płk Więckowski pyta, jakie rzeczy osobiste ks. Wyszyński każe sobie zapakować. Prymas odpowiada, że niczego mu nie potrzeba.

 – Jak to nie potrzeba? Nie rozumiem – dziwi się pułkownik.

 – To nic nie szkodzi, że pan nie rozumie, wystarczy, że ja rozumiem – ucina kardynał. Po chwili dodaje: – Przyszedłem tu z pustymi rękami i tak odejdę.

Przychodzi s. Maksencja i z dobrego serca prosi prymasa, by wziął choć rzeczy najpotrzebniejsze. Ks. Wyszyński odpowiada:

 – Siostra składała ślub ubóstwa i wie, co to znaczy. – Po czym zwraca się do stojącego pod ścianą por. Opary: – Ja mówię panom zupełnie szczerze, że nie mam do was pretensji, przecież wszyscy jesteśmy Polakami.

Porucznik zakłopotany kaszle i zaczyna spacerować pod ścianą. Funkcjonariusze są zdenerwowani. Jeden z nich bierze walizę i wchodzi do sypialni prymasa. Ks. Wyszyński pozostaje w swym gabinecie.

Ubecy przyprowadzają bp. Baraniaka. Pytają prymasa, kto jest tu gospodarzem. Odpowiada, że podczas jego nieobecności zawsze bp Baraniak. Kard. Wyszyński korzysta z okazji i oświadcza biskupowi w obecności tajniaków, że wszystko, czego jest świadkiem, uważa za gwałt. Prosi biskupa, by nikt nie organizował mu obrony, nie szukał adwokatów. W razie procesu będzie się bronił sam.

W gabinecie ks. Wyszyński porządkuje książki, zbiera z biurka papiery i wkłada do szafy. Zauważa kilka prymasowskich dokumentów złożonych wcześniej na biurku przez sekretarza. Podpisuje je.

Wychodząc, zabiera brewiarz i różaniec. W przejściu s. Maksencja podaje mu palto i kapelusz. Prymas nie zauważa, że palto nie jest jego. To pamiątka po zamordowanym przez hitlerowców w Dachau bp. Michale Kozalu.

Prymas skręca jeszcze do kaplicy. Drogę zastępuje mu płk Paszkowski, ale płk Więckowski zezwala:

 – Na chwilę można.

Po chwili oficerowie sprowadzają go na dół. Na progu prymas jeszcze raz protestuje przeciw gwałtowi i wychodzi na dziedziniec. Tuż przed drzwiami czeka osobowy samochód z zachlapanymi błotem szybami. Wraz z prymasem wsiada do niego 3 oficerów. Jest już po północy, gdy samochód wyjeżdża z bramy rezydencji prymasowskiej. Na Miodowej otacza go 6 samochodów wypełnionych tajniakami. Kawalkada przejeżdża koło pałacu Mostowskich i skręca w nowo wybudowaną Trasę W-Z, potem pędzi przez most Śląsko-Dąbrowski na wschód ku Jabłonnie.

Bolesław Piasecki nadaremnie, aż do świtu, czeka na wieści. Nikt z Urzędu Bezpieczeństwa nie dzwoni.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.

Psychologowie definiują tzw. „syndrom sztokholmski”, jako przypadek, w którym ofiara utożsamia się ze swoimi porywaczami i wręcz im pomaga. Czy amerykańska aktorka Patricia Campbell Hearst była ofiarą syndromu sztokholmskiego? Jej sprawą żyła cała Ameryka przez 2 lata a 24 września 1976 roku zakończył się jej proces. W. Kalicki tak relacjonuje przebieg wypadków:

W Sali Ceremonialnej budynku federalnego w San Francisco są 183 miejsca. W styczniu tego roku, gdy rozpoczynał się proces, ponad 400 dziennikarzy walczyło o 111 krzeseł przeznaczonych dla sprawozdawców. Władze wydały także 66 kart wstępu dla publiczności. 6 miejsc w 1. rzędzie zarezerwowano dla najbliższej rodziny oskarżonej.

Dziś, w ostatnim dniu procesu, do sali wtłoczyło się ponad 250 osób; władze sądowe ugięły się i wydały dodatkowe karty wstępu dla reporterów.

W 1. rzędzie, naprzeciw fotela sędziego, siedzą rodzice oskarżonej i jej 4 siostry. Ojciec Randolph A. Hearst jest spadkobiercą prasowego imperium miliardera Williama Randolpha Hearsta sr. W 1898 roku Hearst sr za pomocą swych gazet sprowokował wybuch wojny Stanów Zjednoczonych z Hiszpanią – skończyło się ona zwycięstwem Stanów i objęciem przez nie władzy na Filipinach, Puerto Rico oraz uzyskaniem niepodległości przez Kubę. Wpływy i majątek Williama A. Hearsta nie mogą się równać z osiągnięciami ojca, ale ciągle zaliczany jest do 10 tys. najbogatszych Amerykanów, a perłami w jego prasowym imperium pozostają bardzo popularne „Cosmopolitan” i „Harpers Bazaar”.

Urzędnik sądowy w marynarce w drobną pepitkę wprowadza na salę oskarżoną – Patricię Campbell Hearst. 22-letnia podsądna jest wychudzona, waży zaledwie 40 kg. Ciemnozielona suknia wisi na niej jak na wieszaku. Patricia ma ściągniętą, zmęczoną twarz, ale wyraźnie jest w nie najgorszym nastroju.

Jej epopeja, którą pasjonuje się cała Ameryka, zaczęła się 4 lutego 1974 roku. Do apartamentu w Berkeley wpadło 2 czarnoskórych mężczyzn i kobieta. Uzbrojeni napastnicy pobili kolbą pistoletu maszynowego 26-letniego doktoranta filozofii na Berkeley Stevena Weeda i uprowadzili okrytą jedynie płaszczem kąpielowym, krzyczącą wniebogłosy jego przyjaciółkę Patricię Hearst. Porwaną wrzucili do bagażnika samochodu i uciekli.

8 dni później kidnaperzy przesłali ojcu porwanej wstępny warunek rozpoczęcia negocjacji – miał rozdać biednym mieszkańcom Kalifornii żywność o wartości 400 mln dolarów. Szef porywaczy o pseudonimie „Cinque”, tytułujący się wielkim marszałkiem polnym Symbionese Liberation Army (Symbionicznej Armii Wyzwolenia), w nagraniu na taśmie magnetofonowej zagroził, że jeśli żywność nie zostanie rozdana, Patricia umrze.

Pospieszne śledztwo FBI zaczęło ujawniać tajemnice nikomu nieznanej dotychczas SLA. Wylęgła się w stanowym więzieniu w Vacaville w Kaliforni, w którym władze penitencjarne zezwoliły na powstanie Kulturalnego Stowarzyszenia Czarnych. Zamiast się wzajem reedukować, czarni więźniowie palili haszysz przemycany przez instruktorów więziennych, czytali Czerwoną książeczkę Mao Tse-tunga i planowali miejską wojnę przeciw amerykańskiemu establishmentowi. Na wolności SLA liczyła raptem 2 tuziny dziwaków i wykolejeńców. Program podziemnej armii przewidywał wywłaszczenie kapitalistów, likwidację więzień oraz „zniszczenie rasizmu, seksualizmu, kapitalizmu, faszyzmu, indywidualizmu, własności i konkurencji”. Jej herszt, czarnoskóry, niezrównoważony psychicznie brutal i gwałciciel Donald DeFreeze, miał za sobą 3 odsiadki za produkowanie bomb i napady z bronią w ręku. To on brał udział w porwaniu Patricii Hearst.

DeFreeze zawsze chętnie otaczał się kobietami z problemami. Nancy Perry po anglistyce badała pobudzanie świadomości narkotykami, potem zatrudniła się jako kelnerka topless i wreszcie stała się wywiadowcą SLA. Patrycja Sołtysik rzuciła studia w Berkeley dla kariery w ruchu feministycznym. W końcu została kochanką Kamili Hall, parkingowej, uważającej się za poetkę. W SLA obie awansowały do przybocznych marszałka polnego Cinque. Do 9-osobowego oddziału uderzeniowego SLA, do którego należało 3 porywaczy panny Hearst, FBI zaliczyło także Thero Wheelera, przestępcę z 2 udanymi ucieczkami z więzień na koncie, i Williama Wolfe’a, wykolejonego syna dobrze prosperującego lekarza z Pensylwanii. Porwanie nie było pierwszą akcją SLA. W listopadzie 1973 roku 2 podkomendni Cinque zamordowali Marcusa Fostera, czarnoskórego superintendenta szkół w Oakland. Strzelali do niego pociskami zatrutymi cyjankiem potasu.

Randolph A. Hearst, choć bardzo bogaty, nie jest miliarderem. Rozdanie 6 mln mieszkańców Kalifornii paczek żywnościowych wartości 70 dolarów każda, czego żądała SLA, jako pokuty za kierowanie przezeń „faszystowskim imperium informacyjnym”, było poza zasięgiem możliwości finansowych ojca Patrycji. Jego odpowiedzią była akcja rozdawnictwa potrzebującym paczek z żywnością o łącznej wartości 2 mln dolarów. Akcja szybko przekształciła się w farsę. Kilku kalifornijskich biedaków, potencjalnych odbiorców paczek, ostentacyjnie przesłało ojcu porwanej czeki o wartości 70 dolarów jako znak solidarności. Edward Peet, przewodniczący liczącej milion członków organizacji kalifornijskich emerytów, złożył prasie oświadczenie: „Wolimy być głodni, niż przyjmować żywność za cenę terroru”. Rozdawnictwo paczek zakończyło się skandalem. W East Oakland oczekujący od nocy chętni zaatakowali nadjeżdżające ciężarówki z paczkami. Doszło do szarpaniny z rozdającymi paczki, interweniowała policja.

W innych punktach paczki rozdano w miarę sprawnie. Ostatecznie Hearst wydał na ten cel 7 mln dolarów. Mimo to SLA nie uwolniła Patricii. Porywacze przez 57 dni trzymali ją ze związanymi rękami i z przepaską na oczach w obitej kocami szafie. Jej podłoga miała rozmiary 2 m na 60 cm. W tym czasie wielokrotnie gwałcili ją, pozorowali egzekucję i wygłaszali ideologiczne tyrady. W końcu dziewczyna uległa terrorowi i praniu mózgu. Radio w Berkeley otrzymało taśmę z nagraniem, w którym Patricia oznajmia rodzicom, że przyłączyła się do armii feldmarszałka Cinque, a ich samych nazywa świniami. Jedna z kalifornijskich gazet zaś otrzymała fotografię panny Hearst w rewolucyjnym berecie na głowie, z pistoletem maszynowym z rękach – a wszystko na tle logo SLA, dziwacznie poskręcanej, 7-głowej kobry. Wątpliwości co do autentyczności nagrania i zdjęcia rozwiał w kwietniu 1974 roku napad na Hibernia Bank w dzielnicy Zachodzącego Słońca w San Francisco. Dowodzący nim DeFreeze rozbroił strażnika przy wejściu i kazał wszystkim klientom i obsłudze położyć się na podłodze. Patty Hearst i Kamila Hall wzięły sterroryzowanych na celowniki swoich automatów, po czym Patty Hearst i Patrycja Sołtysik odebrały kasjerom klucze, otworzyły kasy i zrabowały 10 960 dolarów. Wszystko nagrały kamery filmowe, przytomnie uruchomione przez menedżera banku. Napastnicy nie ukrywali tożsamości panny Hearst. Jedna z napastniczek, wskazując ją, zawołała do leżących na podłodze: „To jest Tania Hearst!”. Rewolucyjne imię Tania nadano w SLA nawróconej na rewolucję porwanej na cześć jednej z podwładnych Che Guevary (niedouczeni gorliwcy z SLA nie mieli pojęcia, że prawdziwa Tania, Tamara Bunke, była agentką enerdowskiej Stasi). Na koniec feldmarszałek Cinque bez powodu ostrzelał przechodniów na ulicy i ciężko zranił w brzuch dwoje z nich.

Potem były jeszcze liczne napady z bronią w ręku i niekończąca się, wielomiesięczna obława, prowadzona przez ponad 300 agentów FBI. W maju zeszłego roku FBI zaatakowało domek na południowych przedmieściach Los Angeles. Marszałek polny Cinque i jego 5 najwierniejszych pretorianów zostało zabitych. We wrześniu, po 19 miesiącach od porwania Patricii, agent FBI i policjant weszli do mieszkania przy Morse Street 625. Patricia Hearst, stojąca na środku pokoju, krzyknęła: „Nie strzelać! Idę z wami!”. W pokoju policja znalazła 6 rewolwerów i 2 strzelby śrutowe.

Oskarżenie obejmuje zarzuty rabunku z bronią w ręku i używania broni palnej do popełnienia innych, ciężkich przestępstw federalnych. Obrona pod wodzą mecenasa F. Lee Baileya od początku procesu stara się udowodnić, że Patricia Hearst padła ofiarą porwania i prania mózgu. Uciec zaś nie mogła, bo uzbrojeni prześladowcy nieustannie mieli ją na oku. Prokurator James F. Browning ma jednak w ręku mocne argumenty. Różni świadkowie zeznali, że panna Hearst wielokrotnie znajdowała się poza kontrolą kompanionów z SLA; była wtedy uzbrojona i mogła bez trudu zbiec. Na początku napadu na Hibernia Bank wypadł jej na ulicy magazynek od karabinu M1. Podniosła go i spóźniona, weszła do banku. Niejednokrotnie brała udział w aktach przemocy, np. w porwaniu należącego do Franka Suttera samochodu, działając bezwzględnie, wyraźnie z własnej inicjatywy.

Celem ustalenia stanu jej świadomości podczas przebywania w SLA sędzia Oliver Carter nakazał przeprowadzenie wielomiesięcznych badań psychiatrycznych. Nie wypadły one po myśli obrony. Sędzia Carter wstępnie orzekł, że oskarżona będzie podlegać karze do 35 lat więzienia. Oczywiście to teoria. Wszyscy, nie wyłączając oskarżenia, spodziewają się wyroku 6 lat. Komentatorzy prawni są zdania, że sędzia zastosuje tzw. Ustawę o młodocianych przestępcach, która przewiduje, że podsądni w wieku do 26 lat mogą otrzymać wyroki nie wyższe niż 6 lat więzienia i – co ważne – mogą starać się o zwolnienie warunkowe już nazajutrz po skazaniu.

Ostateczny wyrok zapadnie za chwilę. Wszyscy obecni w sali ceremonialnej wstają. Wchodzi sędzia William Horsley Orrick. Prowadzący sprawę panny Hearst sędzia Carter zmarł niedawno na zawał serca. Sędzia Orrick, który nie był na żadnej z rozpraw i nigdy nie widział Patricii Hearst, orzeka tylko w oparciu o akta sprawy. Orrick wcześniej sprawdził się jako dyrektor i menedżer opery w San Francisco, słynie z energii i pryncypialności.

Prokurator James Browning jr w końcowym wystąpieniu podtrzymuje zarzut dobrowolnego uczestnictwa porwanej w przestępczej SLA. Jego zarzuty są jednak stonowane, sam przypomina, że podsądna współpracowała z władzami. Wszyscy są zaskoczeni łagodnością wyroku, jakiego żąda prokurator – tylko 6 lat!

Obrona w swym ostatnim wystąpieniu przedstawia pannę Hearst jako ofiarę od początku do końca jej 19-miesięcznej epopei i domaga się uniewinnienia. Mecenas Albert Johnson woła z emfazą: „Wysoki Sądzie! Moja przyjaciółka Pat Hearst była terroryzowana, zastraszana, brutalnie traktowana, bita pięściami i przedmiotami. Ona była poniżana, torturowana, wyszydzana. Wysoki Sądzie! Ona dostała już dosyć!”.

Sędzia Orrick ogłasza wyrok: 7 lat więzienia! Ojcu oskarżonej szczęka opada ze zdumienia i Hearst siedzi z szeroko otwartymi ustami. Zaskoczona publiczność długą chwilę milczy. Potem zrywa się dziki gwar, który cichnie, gdy sędzia przystępuje do uzasadniania wyroku. Podkreśla, że już nie uważa jej za zagrożenie dla społeczeństwa, ale nie będzie też traktował jej jako skrzywdzonej młodocianej: „Równość prawa musi być szanowana. Odpowiednia długość kary więzienia musi być zastosowana jako odstraszenie dla innych i jako kara dla pani. Mniejsza kara pomniejszyłaby wagę pani przestępstwa”.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.

23 września 1934 roku rozpoczęły się w Warszawie Międzynarodowe Zawody Balonowe o Puchar Gordona Benneta. Musiały być widowiskowe skoro tak barwnie opisuje je W. Kalicki i najważniejsze, Polacy wygrali:

Na lotnisku na warszawskim Polu Mokotowskim, mimo ciemności, krząta się 600 żołnierzy i mnóstwo cywilów. Oddział 200 piechurów pozostaje w rezerwie, na wypadek nieprzewidzianych trudności z pogodą. Żołnierze rozwijają długie węże z gumowanego płótna. Jest ich 18. Z murawy wystaje w dwóch liniach, oddalonych od siebie o 50 m, 18 masywnych metalowych zaworów. Pomiędzy sąsiednimi zaworami dystans wynosi 15 m. Przy każdym z nich jest tabliczka z nazwą kraju: Polska, Niemcy, Francja, Belgia, USA, Włochy, Czechosłowacja, Szwajcaria. To wyprowadzenia gazu z podziemnego gazociągu zbudowanego niedawno przez wojsko specjalnie na potrzeby tego dnia. 2 wielkie tablice ostrzegają: „Nie palić! Gaz świetlny!”.

Inni żołnierze znoszą z ciężarówek ważące po 12 kg worki z piaskiem. Naziemna obsługa balonów będzie obciążać nimi czasze w miarę napełniania gazem. Żołnierze mają wiązać worki do siatek okrywających czasze każdego balonu. Po napełnieniu czasz przytrzymywać przy ziemi będzie je po ok. 100 takich worków. Woreczki balastowe, używane podczas lotu, są mniejsze i lżejsze.

O 5.15 zjawiają się pierwsi zawodnicy. Amerykanie mają na mundurach wiatrówki, na plecach których wymalowane są napisy „US Navy” i ich nazwiska. Niektóre ekipy noszą mundury. Światowa czołówka baloniarzy to niemal bez wyjątku zawodowi wojskowi.

Niebo jest bezchmurne. Ale szykujących się do startu zawodników interesuje tylko układ wiatrów, wyży i niżów barycznych. Polska po raz pierwszy jest gospodarzem zawodów balonowych o Puchar Gordona Bennetta. To najważniejsza w świecie impreza baloniarska, a sam puchar ufundowany przez Jamesa Gordona Bennetta jest najstarszą nagrodą lotniczą. Reguły gry są proste: napełniane zwykłym gazem świetlnym balony o pojemności czaszy do 2200 m sześc., z 2-osobową załogą, startują kolejno z tego samego miejsca. Zwycięża ten, kto doleci najdalej – liczy się odległość w linii prostej od punktu startu. Czas lotu nie gra żadnej roli.

Polsce przypadł zaszczyt organizowania kolejnej edycji zawodów dzięki zwycięstwu w zeszłym roku, w zawodach o Puchar Gordona Bennetta w Chicago. Nasi mistrzowie kpt. pilot balonowy Franciszek Hynek i kpt. pilot balonowy Zbigniew Burzyński na balonie „Kościuszko” przelecieli wtedy 1361 km w 39 godzin i 32 minuty.

Polskie władze wojskowe przywiązują do sportu balonowego duże znaczenie – ma on być przedsionkiem i szkołą nawigacji dla pilotów lotnictwa wojskowego. Ma też propagować potęgę państwa. Dlatego zawody w Warszawie zorganizowano z rozmachem, angażując w przygotowania setki żołnierzy pułku balonowego i stołecznego garnizonu.

Żołnierze mocują płócienne szlauchy o średnicy 15 cm do wyznaczonych zaworów gazociągu. Ich końcówki doprowadzają do pozbawionych gazu powłok balonów, które leżą na płachtach rozłożonych na trawie. Obok stoją kosze i instrumenty nawigacyjne. Punktualnie o 6.00 technik stołecznych zakładów gazowniczych wkłada w gniazdo głównego zaworu na podziemnym gazociągu wielką korbę i przekręca zawór główny. Nad pierwszym zaworem do napełniania balonów pochyla się inżynier z gazowni. Aparatem Schylinga bada skład gazu. Gdy jego strumień wydmuchuje resztki powietrza z rurociągu i gaz osiąga regulaminowy ciężar właściwy, kierownik zawodów ppłk Sielewicz daje ręką znak i żołnierze przystępują do napełniania czasz. Z powodu zagrożenia wybuchem ulatniającego się gazu technicy z gazowni obsługują balony w specjalnych kapciach z miękkiego filcu, zaś pomagający im żołnierze, mimo przejmującego porannego zimna, chodzą boso. Przed przystąpieniem do pracy wszyscy musieli zostawić w namiotach obsługi technicznej papierosy, zapałki i paski z metalowymi sprzączkami.

Choć to blady świt, tysiące warszawiaków kibicują przygotowaniom do zawodów. Gaz tłoczony do powłok balonów pod ciśnieniem 9 atm huczy tak głośno, że w pobliżu trudno rozmawiać. Czuć dławiący zapach. Eleganckie damy, spacerujące pośród oklapniętych jeszcze czasz, skarżą się na ból głowy. Piloci doradzają uprzejmie, że na zapach gazu i mdłości najlepsze są popularne tabletki „z kogutkiem”.

Mija godzina i płaskie jak naleśniki powłoki balonów zaczynają pęcznieć. Po kolejnych 2 godzinach publiczność może już podziwiać tkwiące w trawie, niczym kapelusze gigantycznych grzybów, barwne, półsferyczne czasze 18 balonów biorących udział w konkursie i 3 startujących poza konkursem.

W tym roku zwycięzcy z Chicago rozdzielili się. Kpt. Burzyński leci z por. Zakrzewskim jako drugim pilotem na balonie „Warszawa”. Kpt. Hynek wraz z por. Pomaskim stanowi załogę wsławionego chicagowskim tryumfem „Kościuszki”. Pierwszym pilotem „Polonii” jest kpt. pilot balonowy Antoni Janusz.

Ale to nie jedyne w konkursie balony polskiej produkcji. Od niedawna jesteśmy światowym potentatem w produkcji wyczynowych balonów gazowych. Polscy inżynierowie opracowali nowatorską metodę gumowania tkanin używanych do szycia powłok balonowych. Srebrnoszare szwajcarski „Zurich III” i francuski „Toruń” zostały skonstruowane w Polsce.

Największe zainteresowanie kibiców budzi balon „Belgica” sławnego pilota belgijskiego Demuytera. Jest niezwykle lekki, gdyż jego powłokę uszyto z jedwabiu. Doświadczeni piloci balonowi na belgijską nowinkę patrzą ze sceptycyzmem. Na sukces w sporcie balonowym składają się przede wszystkim odporność czaszy balonu na uszkodzenia mechaniczne i na przepuszczanie gazu oraz umiejętności nawigacyjne załogi. Powłoka jedwabna wydaje się zbyt delikatna, by mogła długo wytrzymać trudy wielogodzinnego lotu, często w bardzo silnych wiatrach, pośród deszczu, czasami marznącego na powierzchni czaszy.

Jeśli chodzi o umiejętności, to Polacy teoretycznie są na straconych pozycjach. Każdy z nich ma na koncie po 50–60 lotów. Zagraniczni rywale zaś zaliczyli po 300–400 lotów. Zeszłoroczny sukces w Chicago i jakość polskich balonów sprawiły jednak, że załogi „Warszawy” i „Kościuszki” uważane są za faworytów.

W południe obwieszone startowymi workami balastowymi balony są już prawie całkowicie wypełnione gazem. Żołnierze z obsługi naziemnej pakują do ich koszy przyrządy nawigacyjne, zapasy żywności i wody, dodatkowe ubrania, gumowe pływaki ratunkowe na wypadek przymusowego wodowania na jeziorze lub w morzu. Wstawiają też małe kozetki, na których można będzie się zdrzemnąć. Wyposażenie wypełnia niewielkie kosze tak szczelnie, że piloci mieszczą się tam z najwyższym trudem. Na zewnątrz koszy zwisają girlandy małych woreczków balastowych z piaskiem używanych podczas lotu.

Walka zaczyna się jeszcze przed startem. Na skutek protestów jednej z ekip zagranicznych sędziowie dyskwalifikują załogę hiszpańskiego balonu „14 de Avril”.

Lotnicy przyglądają się pracy obsługi naziemnej, po czym co chwila wpadają do polowej stacji meteorologicznej zaaranżowanej w wielkim wojskowym namiocie. Wiatr na wysokości 1000 m wieje z południowego zachodu, na wys. 2 i 3 tys. – z zachodu. Wskutek utraty gazu nośnego balony mogą lecieć najwyżej przez 2–3 dni. Lecąc na niższym pułapie, balony powinny dotrzeć w rejon Leningradu, na wyższym zaś – w okolice Moskwy.

Na Polu Mokotowskim jest już ponad 50 tys. widzów. Nagle nad ich głowami pojawia się wypełniona tylko w części gazem powłoka bez kosza. Na wietrze przybiera rozmaite kształty, to wydłuża się niczym cygaro, to znów spłaszcza się. Wznosi się szybko i wkrótce jest ledwie widoczna. Powłoka francuskiego balonu „Toruń” podczas napełniania gazem wyślizgnęła się z obwieszonej workami balastowymi siatki i samodzielnie pofrunęła w świat. Francuzi Ravaigne i Deguy nie mają na czym lecieć. Widząc ich rozpacz, polscy organizatorzy proponują pechowym pilotom wypożyczenie balonu „Syrena”, który ma wystartować poza konkursem, by przewieźć okolicznościową pocztę i reportera Polskiego Radia. Francuzi proszą hiszpańskich lotników o udostępnienie ich wykluczonego z konkursu „14 de Avril”.

Niestety, komisja sędziowska stwierdza, że lot na balonie innym niż zgłoszony do konkursu spowodować musi dyskwalifikację.

O 15.30 obsługa naziemna przypina kosze do czasz balonów. Tuż przed 16.00 zaczynają przybywać oficjele. Na trybunie honorowej pojawiają się m.in. premier Leon Kozłowski, były premier Aleksander Prystor, politycy, generalicja, arystokraci, z księciem Januszem Radziwiłłem na czele. O 16.00 orkiestra gra Mazurka Dąbrowskiego, w niebo wzbija się kilkaset gołębi. Wiceminister komunikacji inż. Piasecki wygłasza przemówienie i otwiera zawody. Żołnierze przeciągają na linach „Warszawę”, białą, z charakterystycznym poziomym czerwonym pasem, przed trybunę honorową. Minister Piasecki i żona komisarycznego prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego chrzczą balon. Pani Starzyńska rozbija o krawędź kosza butelkę szampana. Piloci dostają kwiaty i ryngrafy. O 16.08 orkiestra gra ponownie Mazurka Dąbrowskiego i „Warszawa” wzbija się w powietrze. Kpt. Burzyński i por. Zakrzewski pozdrawiają wiwatującą publiczność. Potem jest hymn niemiecki i w niebo wznosi się „Stadt Essen”. Po nim hymn czechosłowacki i startuje „Bratislava”. Czescy piloci zrzucają na tłumy widzów małe spadochrony z paczkami cukierków.

O 18.00 posterunek policji w Rembertowie zawiadamia, że „Toruń” nieuszkodzony spadł na pobliskie pola.

Wieczorem rolnik Kryszczuk spod Drohiczyna znajduje w polu meldunek zrzucony przez kpt. Hynka. „Kościuszko” i „Polonia” lecą na wyższym pułapie i kierują się na Moskwę. Tę taktykę obrała jeszcze „Belgica” Demuytera. „Warszawa” wraz z resztą balonów leci na niskim pułapie. Silny wiatr pcha ją w stronę Finlandii. Zanosi się na ogromny sukces – z 3 polskim balonami walkę nawiązała jedynie „Belgica”.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.

22 września 1937 roku wywiad sowiecki przeprowadził udane porwanie Jewgienija Millera, generała lejtnanta rosyjskiej(carskiej) armii. Niestety sowieckie NKWD już od początku swego powstania działało brawurowo i skutecznie. W. Kalicki tak opisuje tamto wydarzenie:

Gen. Jewgienij Karłowicz Miller, przewodniczący ROWS, Rossijskowo Obszcze-Woinskowo Sojuza, skupiającego wszystkie organizacje rosyjskich antybolszewickich kombatantów na Zachodzie, o 9.00 wychodzi ze swego skromnego mieszkania przy ulicy Jean Baptiste Clement na paryskim przedmieściu. Jedzie koleją do Paryża. Na Gare de l’Est gen. Miller kupuje bilety na pociąg do Belgradu. Żona i córka generała mają wkrótce ruszyć na wczasy do Jugosławii. Potem Miller jedzie metrem do biur ROWS, znajdujących się pod nr. 29 przy ulicy du Colysée. Do sekretariatu biura wkracza o 10.30. Jest wyraźnie zatroskany. Nie zaczyna, jak zwykł to czynić, towarzyskiej pogawędki ze współpracownikami. Z nieobecną miną pozdrawia obecnych i wchodzi do swego gabinetu. Od razu siada za biurkiem i zabiera się do czytania korespondencji.

W carskiej Rosji Jewgienij Miller ukończył Nikołajewską Szkołę Kawalerii i wojskową służbę zaczął w huzarskim pułku lejbgwardii, ale szybko przesiadł się z siodła na fotel. Po ukończeniu Akademii Sztabu Generalnego w roku 1898 mianowano go attaché wojskowym w Belgii i Holandii. Potem reprezentował Rosję na konferencji w Hadze i znów został attaché wojskowym – tym razem we Włoszech. Ten elegancki sztabowiec i dyplomata wojskowy po wybuchu I wojny światowej nieoczekiwanie błysnął wielkim wojskowym talentem. Dowodząc rosyjską 5. Armią na froncie galicyjskim, nie dopuścił do przerwania frontu przez przeważające siły austro-węgierskie, a potem pobił je. W 1915 roku świetnie sprawił się w bitwie z armiami niemieckimi pod Łodzią.

Bolszewicka rewolucja zastała go we Włoszech, gdzie był przedstawicielem rosyjskiego naczelnego dowództwa przy dowództwie armii włoskiej. Po rozpoczęciu w 1919 roku interwencji aliantów przeciw bolszewikom gen. Miller został gubernatorem wojskowym zajętych przez aliantów i ich rosyjskich sojuszników północnej części Rosji.

Bił się twardo przeciw bolszewikom, nawet wtedy gdy jego opuszczone przez Brytyjczyków oddziały nie miały cienia szansy na sukces. Udało mu się ewakuować z Archangielska na Zachód tysiące białych żołnierzy i ich rodzin.

Na emigracji w Paryżu włączył się w działalność kierowanego przez gen. Kutiepowa ROWS. Po porwaniu w 1930 roku Kutiepowa przez sowieckie tajne służby gen. Miller, jako najstarszy stopniem carski wojskowy, został przewodniczącym ROWS.

To nie był dobry wybór. Miller powierzył fundusze ROWS szwedzkiemu finansiście Ivarowi Kreugerowi, ówczesnemu europejskiemu „królowi zapałek”. Kreuger, spekulant i ryzykant, szybko, z wielkim hukiem splajtował. Fundusze ROWS przepadły.

Gen. Miller musiał przenieść biura w tańsze miejsce. Z pomocą przyszedł mu rosyjski emigrant Siergiej Tretiakow. Za symboliczny czynsz wynajął ROWS pomieszczenia na parterze swej kamienicy przy ulicy du Colisée 29. Gen. Miller nie wiedział, że Tretiakow, krewny założyciela słynnej galerii malarstwa, jest agentem NKWD. Sowieccy agenci umieścili w każdym pokoju biura mikrofony. W swoim mieszkaniu na piętrze Tretiakow codziennie słucha rozmów w biurach ROWS i pisze tasiemcowe sprawozdania dla Moskwy.

NKWD ma jeszcze jednego agenta w pobliżu gen. Millera. Jego zastępca w ROWS gen. Skoblin, wybitny dowódca carskiej armii podczas wojny światowej, na emigracji nie miał środków na wystawne życie, do którego przywykł. Zwerbowała go znana emigracyjna pieśniarka Plewicka. Ona także poszła na służbę NKWD dla pieniędzy. Skoblin ożenił się z nią – występy popularnej pieśniarki, mistrzyni rosyjskich romansów, otwierały każde drzwi białogwardyjskiej emigracji.

Szef Wydziału Zagranicznego NKWD Abram Słucki obmyślił szatańską intrygę. Gdyby gen. Millera porwać – tak jak przed 7 laty porwano jego poprzednika gen. Kutiepowa – następny w kolejce do przywództwa ROWS byłby gen. Skoblin. Największa emigracyjna organizacja antysowiecka kierowana byłaby przez agenta NKWD!

Przynętą, która wywabi gen. Millera z biura ROWS, ma być spotkanie z niemieckimi oficerami dysponującymi tajnymi materiałami o kluczowych postaciach w sowieckich władzach. Pośrednikiem jest gen. Skoblin.

O 11.00 gen. Skoblin telefonuje z hotelu Pax przy alei Victor Hugo do swego dawnego adiutanta kpt. Grigula. Skoblinowie mieszkają na przedmieściu Paryża, gdy zaś przyjeżdżają do centrum, zatrzymują się zawsze w tym samym pokoju w hotelu Pax. Skoblin prosi Grigula, by pojechał na Gare du Nord i kupił bilety do Brukseli dla państwa Chaperon, rodziny córki gen. Korniłowa. Skoblin wyjaśnia, że pociąg do Brukseli odchodzi o 14.15, ale on sam odwiezie swoim samochodem rodzinę Chaperon na dworzec o 13.30.

Potem Skoblin wychodzi do rosyjskiego bistra Serdeczny. Je śniadanie, zapija je wódką. Krótko przed południem dociera do garażu, w którym stoi jego samochód.

Dochodzi 12.10, gdy w siedzibie ROWS gen. Miller wzywa do swego gabinetu swego współpracownika gen. Pawła Kusońskiego. Wręcza mu zaklejoną kopertę.

 – Niech pan nie sądzi, że zwariowałem. Mam spotkanie na mieście, ale jeśli bym z niego nie wrócił, proszę otworzyć tę kopertę i przeczytać moją notatkę – prosi Miller. Potem wkłada płaszcz przeciwdeszczowy i wychodzi.

Skoblin zajeżdża przed hotel Pax i zabiera Plewicką. Zawozi ją do magazynu mód Karolina przy alei Victor Hugo 3. Plewicka niespiesznie przymierza eleganckie kreacje. Jej usta nie zamykają się. Opowiada personelowi, że przywiózł ją mąż gen. Skoblin, że mąż czeka w samochodzie i czyta gazety. Po półgodzinie Plewicka zmienia ton swojej paplaniny: teraz niepokoi się, że mąż czeka w samochodzie tak długo i pewnie jest już zły. Ale nadal powoli, jak mucha w smole, przymierza kolejne suknie.

Skoblin tymczasem po wysadzeniu żony przed Karoliną pędzi autem na ulicę Jasmin, gdzie jest umówiony z gen. Millerem. Generał wsiada do samochodu. Skoblin jedzie teraz na spotkanie rzekomych niemieckich oficerów. W rzeczywistości obaj są agentami sowieckiego wywiadu wojskowego. Przysłał ich z Niemiec szef tamtejszej siatki wywiadu Walter Kriwicki.

Do samochodu wsiada agent wywiadu, udający niemieckiego attaché wojskowego w Paryżu, chcącego nawiązać kontakt z organizacją białogwardyjskich Rosjan. Tłumaczy, że jego kolega, także wysokiej rangi niemiecki oficer, oczekuje na spotkanie w dyskretnym miejscu. Skoblin jedzie na bulwar Montmorency. Tam ambasada ZSRR wynajmuje sporą willę, w której znajduje się szkoła dla dzieci pracowników licznych sowieckich przedstawicielstw i firm. Gen. Miller nie ma o tym pojęcia.

Teraz willa jest pusta – dzieci mają wakacje. Skoblin zatrzymuje samochód. Gen. Miller nie ma ochoty wchodzić do domu, Skoblin, zamaszyście gestykulując, zaprasza go do środka. Wewnątrz na przewodniczącego ROWS czeka nie tylko drugi rzekomy niemiecki dyplomata, ale i nadzorujący całą operację szef wydziału zagranicznego NKWD Abram Słucki i jego zastępca Michaił Szpigelglas. Napastnicy rzucają się na Millera i po krótkiej szamotaninie obezwładniają go. Pomni, że przed 7 laty, oszołomiony podczas porwania chloroformem poprzedni przewodniczący ROWS gen. Kutiepow dostał zawału serca i zmarł, teraz nie używają żadnych środków chemicznych. Słucki naprędce przesłuchuje Millera. Generał, choć zaskoczony, trzyma się dzielnie. Napastnicy wiążą go sznurami jak baleron, kneblują. Obok willi stoi lekka ciężarówka z sowieckimi numerami dyplomatycznymi. Niedawno kupił ją i zarejestrował na swoje nazwisko sowiecki poseł Potiomkin. Oprawcy wrzucają niebędącego w stanie się poruszać gen. Millera do przygotowanej zawczasu dużej drewnianej skrzyni z wywierconymi otworami do oddychania i zabijają jej wieko. Słucki, Szpigelglas i 2 rzekomi Niemcy przenoszą skrzynię na pakę ciężarówki, wsiadają do kabiny i natychmiast ruszają w drogę.

Porwanie trwało dłużej, niż planowano. Spóźniony Skoblin nie ma szans odwieźć na pociąg państwa Chaperon. Pędzi więc bezpośrednio na dworzec.

Państwo Chaperon przywozi na dworzec przytomny kpt. Grigul, który nie widząc o umówionej godzinie Skoblina i jego samochodu, zamówił taksówkę.

Plewicka, gdy orientuje się, że mąż się spóźnia, wybiega z magazynu mód Karolina, łapie taksówkę i także zjawia się na dworcu. Skoblin jest bardzo zdenerwowany, ale co rusz opowiada dowcipy.

Po odjeździe państwa Chaperon Skoblin odwozi Plewicką do hotelu Pax, sam zaś wraz z kpt. Grigulem jedzie do mieszkania gen. Millera przy ulicy Jean Baptiste Clement. Drzwi otwiera żona gen. Millera. Skoblin ceremonialnie całuje ją w rękę i pyta o męża. Pani Miller wyjaśnia, że generał jeszcze nie wrócił do domu. Skoblin prosi ją, by powiadomiła męża o jego wizycie. Potem odwozi kpt. Grigula na zebranie białogwardyjskich kombatantów, zabiera z hotelu Plewicką i jedzie do ich mieszkania pod Paryżem. Tam oboje sprawdzają, czy nie pozostawili jakichś kompromitujących ich notatek albo drobiazgów.

Ciężarówka z wielką skrzynią na pace nieniepokojona pędzi w stronę portu Hawr.

O 17.00 grupa byłych oficerów carskiej armii zjawia się w biurze ROWS. Są umówieni na rozmowę z gen. Millerem. Ale szefa ROWS nie ma. Oficerowie czekają. O 20.00 wzywają stróża Asmołowa i polecają mu dzwonić do domu Millera. Generała tam też nie ma.

O 20.15 do Paryża wracają Skoblin i Plewicka. Skoblin zajeżdża na kończące się już zebranie rosyjskich kombatantów i zaprasza kilku z nich na zakrapianą kolację. Jest teraz całkiem opanowany, tryska wyśmienitym humorem. Opracowany przez NKWD plan zbudowania sobie alibi zrealizował niemal w 100 procentach, zaś porwany gen. Miller za parę godzin znajdzie się na pokładzie sowieckiego statku.

Około 23.00 w biurze ROWS gen. Kusoński przypomina sobie o dziwnej kopercie, którą w południe wręczył mu gen. Miller. Miał ją otworzyć, gdyby generał nie wrócił ze spotkania. No i nie ma go.

Kusoński rozrywa kopertę, znajduje w niej list:

 „Jestem dziś umówiony o godz. 12.30 z gen. Skoblinem na rogu ulic Jasmin i Raffet. Ma zabrać mnie na spotkanie z dwoma niemieckimi oficerami. Jeden z nich, pułkownik Strohmann, jest attaché wojskowym w sąsiednim kraju, drugi, Werner, został oddelegowany do tutejszej ambasady Niemiec. Obaj mówią dobrze po rosyjsku. To spotkanie jest zaaranżowane z inicjatywy Skoblina.

Możliwe, że to pułapka, dlatego zostawiam wam tę notatkę”.

W notatce jest świadectwo typowego dla enkawudowskiego poczucia humoru. „Strohmann” oznacza w Niemczech wspólnika firmy, dającego jedynie swe nazwisko, lecz niemającego żadnego udziału w interesie.

Gen. Kusoński natychmiast dzwoni do adm. Kiedrowa, zastępcy gen. Millera w ROWS, i prosi, by ten natychmiast przyjechał. Wieść o zniknięciu Millera w emigranckim światku rozchodzi się szybko. Po 23.00 do biura ROWS przyjeżdża jeden z działaczy kombatanckich, płk Siergiej Macylew. Gen. Kusoński poleca mu sprowadzić gen. Skoblina.

Płk Macylew jedzie do hotelu Pax. Skoblin udaje kompletnie zaskoczonego. Wstaje z łóżka, ubiera się i jedzie z Macylewem. W gabinecie gen. Kusońskiego czekają na niego gospodarz i adm. Kiedrow. Płk Macylew zostaje w poczekalni wraz z żoną adm. Kiedrowa.

 – Gdzie Miller? – pyta Kusoński.

 – Nie wiem.

 – Kiedy się rozstaliście?

 – Rozstałem się? Po prawdzie nie widziałem się z nim od trzech dni, od czasu niedzielnego bankietu.

Adm. Kiedrow traci cierpliwość:

 – To nie pan zorganizował dziś spotkanie Millera z jakimiś zagranicznymi agentami?

 – Nie, oczywiście, że nie.

 – Mamy świadectwo, że pan się z nim spotkał.

 – Powtarzam, że to jakieś nieporozumienie – upiera się Skoblin.

Kiedrow pokazuje Skoblinowi notatkę gen. Millera. Skoblin blednie, głos łamie mu się, ale powtarza, że to jakieś nieporozumienie. Adm. Kiedrow wstaje:

 – Dobrze, w takim razie idziemy na policję.

Osaczony w gabinecie gen. Kusońskiego Skoblin dostrzega swoją szansę:

 – Tak, tak, koniecznie na policję.

Skoblin wychodzi do poczekalni. Tuż za nim idą Kusoński i Kiedrow. W poczekalni Kusoński mówi szeptem do admirała:

 – Dziwne te jego wyjaśnienia, nieprawdaż?

Obaj cofają się do gabinetu, by na stronie omówić, co robić dalej. Wykorzystuje do Skoblin i po prostu wychodzi na klatkę schodową. Płk Macylew, który nie wie o notatce gen. Millera, nie zatrzymuje go. Skoblin pędem rzuca się na pierwsze piętro, do mieszkania Siergieja Tretiakowa, także agenta NKWD. Tretiakow wpuszcza go i zamyka drzwi.

Kusoński i Kiedrow wracają z gabinetu.

 – Gdzie Skoblin? – pyta Kiedrow.

 – Czeka na nas na ulicy – wyjaśnia Macylew.

Kusoński i Kiedrow w jednej chwili wybiegają z biura na ulicę. Dziwne – jest pusta. Konsjerżki pozamykały na noc bramy, Skoblin musiałby biec ulicą. A tymczasem jakby wyparował. Oficerowie wracają do biura.

 – Podlec, zdrajca! – krzyczy Kiedrow.

O 3.00 Kusoński rusza na policję, Macylewa zaś wysyła do hotelu Pax. Plewicka jest w pokoju. Na wieść o zdemaskowaniu i ucieczce męża wytrawna agentka nie traci głowy. Lamentuje, że niesłusznie posądzony Skoblin w obronie swego honoru na pewno popełni samobójstwo i być może nawet nikt nie znajdzie jego ciała.

W tym samym czasie na redę portu w Hawrze zajeżdża ciężarówka na sowieckich numerach dyplomatycznych i zatrzymuje się obok sowieckiego statku handlowego „Maria Uljanowa”. 4 mężczyźni pospiesznie przenoszą na pokład wielką skrzynię. Słucki i Szpigelglas zostają na pokładzie, 2 agenci wywiadu wojskowego natychmiast ruszają ciężarówką z powrotem do Paryża. Kapitan nieoczekiwanie zgłasza w kapitanacie portu, że natychmiast wychodzi w morze. Chwilę później „Maria Uljanowa” rzuca cumy i bierze kurs na Leningrad. Słucki zabiera się do przesłuchiwania Millera.

Generał, choć wie, co go czeka, zachowuje się dzielnie i z wielką godnością.

Opracowano na podstawie książki Włodzimierza Kalickiego „Zdarzyło się” wydanej w Krakowie 2014 roku przez wydawnictwo Znak Horyzont.